Άνθρωποι που υποκύπτουν πάντα στις επιθυμίες των άλλων, που λειτουργούν με ενοχές και θυμό, άνθρωποι που φοβούνται την ουσιαστική σύνδεση, ή που συνηθίζουν να χειραγωγούν, υπάρχουν πολλοί. Σίγουρα θα έχεις κι εσύ συναντήσει κάποιους. Ίσως, ακόμα, ένας από αυτούς να κατοικεί στον καθρέφτη σου. Έχεις όμως ποτέ αναρωτηθεί τι κοινό έχουν όλοι; Σύμφωνα με την ψυχολογία, είναι πολύ πιθανό να έχουν ζήσει με κακοποιητικούς γονείς.
Κι επειδή ως λέξη η κακοποίηση ακούγεται “βαριά”, οφείλω να εξηγήσω πως όταν μιλάμε για κακοποίηση, στο πλαίσιο της ψυχολογίας, δεν εννοούμε μονάχα σε σωματικό επίπεδο αλλά κυρίως σε λεκτικό, συναισθηματικό και ψυχικό. Μάλιστα η σύγχρονη παιδοψυχολογία έχει αποφανθεί πως πάρα πολλές “παιδαγωγικές” μέθοδοι του παρελθόντος, συνιστούσαν συναισθηματική και ψυχική κακοποίηση. Διότι η κακοποίηση δεν έχει πάντα την όψη που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στα ειδησεογραφικά δελτία. “Άσ’το να κλάψει, κάποτε θα σταματήσει”. “Αν δεν διαβάσεις θα σε δώσω στον παλιατζή!”, “Ε ρε βρεγμένη σανίδα που σου χρειάζεται!” Σου θυμίζουν κάτι όλα αυτά;
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την ψυχολογία “συναισθηματική κακοποίηση είναι κάθε συμπεριφορά που αποσκοπεί στον έλεγχο, την επιβολή, την τιμωρία ή την απομόνωση ενός ατόμου μέσω συναισθημάτων φόβου ή γελοιοποίησης”. Το αποτέλεσμα είναι το άτομο που τη δέχεται να νιώθει ανίκανο, άχρηστο και χωρίς αξία.
Πώς μπορεί ένας γονιός να γίνει συναισθηματικά κακοποιητικός
Παραμέληση
Όταν ο γονιός δεν φροντίζει το παιδί όπως θα έπρεπε, ακόμα κι όταν απλά αγνοεί τις επιθυμίες του συστηματικά, το παιδί νιώθει πως ο γονιός δεν ενδιαφέρεται για εκείνο.
Διαρκής επίκριση
Οι γονείς που διαρκώς επικρίνουν αρνητικά τις επιλογές ή τις συμπεριφορές των παιδιών αλλά και εκείνοι που τους ρίχνουν το φταίξιμο ενώ παράλληλα οι ίδιοι αποφεύγουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους, μεγαλώνουν παιδιά φοβισμένα, που κάποια στιγμή θα αναπαράγουν την ίδια συμπεριφορά.
Αστάθεια
Ένας γονιός που δεν έχει σταθερή συμπεριφορά μπερδεύει το παιδί και το κάνει να νιώθει διαρκώς ανασφάλεια. Έτσι αν κάτι σήμερα είναι επιτρεπτό αλλά αύριο οδηγεί σε τιμωρία, το παιδί δεν μπορεί να αντιληφθεί καθαρά τα όριά του κι απλά αφήνεται ανήμπορο στην κυκλοθυμία του γονιού.
Σύγκριση
Πολύ συχνό αλλά και καταστροφικό λάθος των γονιών, η σύγκριση των παιδιών με συμμαθητές, φίλους ή τα αδέρφια τους. Ακόμα πιο συχνή η σύγκριση με τον ίδιο τον γονιό κάτι που μπορεί να ακούγεται σαν “όταν εγώ ήμουν στην ηλικία σου…”. Τι διδάσκει στο παιδί; Πώς δεν είναι αρκετό για να αγαπηθεί και πως ίσως θα πρέπει να μιμείται, τυφλά, συμπεριφορές άλλων – αντί να καλλιεργεί τη δική του προσωπικότητα.
Λεκτική βία
Τα μοτίβα επικοινωνίας που ακολουθούμε τα μαθαίνουμε, αδιαμφισβήτητα, από τους γονείς. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για ένα παιδί στο οποίο φωνάζουν διαρκώς, που το μειώνουν και το βρίζουν; Στην άλλη πλευρά του φάσματος, στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι ψύχραιμα και προσεκτικά διατυπωμένες απειλές αλλά και οι φράσεις που μειώνουν το παιδί, τις επιλογές αλλά και τις αξίες του.
Gaslighting
Το φαινόμενο του gaslighting παρατηρείται όταν ο γονιός επιδιώκει να πείσει το παιδί πως το βίωμά του δεν είναι πραγματικό μέσα από την άρνηση των συναισθημάτων του, ή ακόμα και των αναμνήσεών του. “Όχι, δεν σου είπα αυτό! Δεν έγινε έτσι… σταμάτα να είσαι τόσο ευαίσθητη!” Με αυτόν τον τρόπο το παιδί μπερδεύεται, του δημιουργείται ανασφάλεια, χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και ο γονιός αποκτά μια χροιά παντοδύναμου “θεού” που μόνο εκείνος καθορίζει την πραγματικότητα.
Γονεοποίηση του παιδιού
Πολλά παιδιά έχουν μπει, πρόωρα, στη θέση του φροντιστή για τα αδέρφια ή και τους ίδιους τους γονείς τους. Συχνά αυτό συμβαίνει όταν ο γονιός ασθενεί (σωματικά ή ψυχικά) αλλά και όταν εμφανίζει κάποια εξάρτηση. Ωστόσο, το “γονεοποιημένο παιδί” όπως ονομάζεται εκείνο που έχει αναλάβει από πολύ νωρίς ευθύνες πρακτικές ή συναισθηματικές, μπορεί να είναι κι ένα παιδί που καλείται να καλύπτει την απουσία του γονιού φροντίζοντας τον εαυτό του ή τα παιδιά του, ή ένα παιδί που τελεί χρέη “έμπιστου” ή “ψυχολόγου” ή “φίλου” στον γονιό κάθε φορά που ακούει τα προβλήματά του. Αυτή η συμπεριφορά δημιουργεί μια συγχωνευμένη σχέση με το γονιό όπου το παιδί χάνει τα όρια των δικών του συναισθημάτων και απορροφά απόλυτα εκείνα του γονιού.
Τι συμβαίνει όταν το συναισθηματικά κακοποιημένο παιδί, μεγαλώνει;
Σύμφωνα με πρόσφατη συστηματική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο The British Journal of Psychiatry πολλές ψυχικές παθήσεις έχουν συνδεθεί με τη συναισθηματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, όπως η κατάθλιψη, η διαταραχή μετατραυματικού στρες, οι αγχώδεις διαταραχές, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έντονη επιθετικότητα, το συναισθηματικό “μούδιασμα” και ο νευρωτισμός. Η κακοποίηση, όσο κι αν ανήκει στο παρελθόν, έχει έναν τρόπο να παραμένει στον νου και την καρδιά του παιδιού που μεγάλωσε και να επηρεάζει τη συμπεριφορά του αλλά και τον τρόπο με τον οποίο βιώνει τον κόσμο.
Και μια σημαντική σημείωση για τους γονείς. Φυσικά, κανένας γονιός δεν είναι “τέλειος” και ούτε πρέπει να είναι. Ωστόσο είναι σημαντικό κάθε γονιός να είναι ανοιχτός στο να αντιλαμβάνεται τις ατέλειες στη συμπεριφορά του και να μεταφέρει αυτή τη διαφάνεια και στο παιδί ώστε να μάθει κι εκείνο με τη σειρά του να αναγνωρίζει τα λάθη του, να μάθει να ακούει όταν οι άλλοι του εκφράζουν παράπονα, να μπορεί να τα δουλεύει και τελικά να αποδέχεται την ίδια τη “μη-τέλεια” φύση του.
Κι αν αναγνωρίζεις (είτε ως γονιός, είτε ως παιδί) κάποια από τα παραπάνω σημάδια ως στοιχεία της δικής σου ιστορίας, τότε έχεις ήδη κάνει το πρώτο βήμα για την επίλυσή τους. Βάζοντας όρια στους άλλους και επιτρέποντας στον εαυτό σου να είσαι κάτι λιγότερο από “τέλεια κόρη” θα καταφέρεις να αποκοπείς από εκείνες τις βλαβερές πεποιθήσεις που σου εντυπώθηκαν στην παιδική ηλικία. Κι αν τίποτα δεν μοιάζει να λειτουργεί αποτελεσματικά, ίσως είναι η ώρα να μιλήσεις με έναν ειδικό ψυχικής υγείας με ειδίκευση στην οικογενειακή θεραπεία ή τη συστημική θεωρία.
