Στην προσπάθεια της γρήγορης απαλλαγής των περιττών κιλών, όταν μάλιστα περίοδος των καλοκαιρινών διακοπών φτάνει σύντομα, επιλέγουμε συχνά επιθετικές δίαιτες. Δηλαδή, δίαιτες που υπόσχονται μεγάλη απώλεια βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μια τέτοια, εξαιρετικά δημοφιλής κατηγορία, είναι και οι δίαιτες αποτοξίνωσης, εξηγεί ο δρ Αναστάσιος Παπαλαζάρου, διαιτολόγος – διατροφολόγος, οι οποίες είναι ξεκάθαρα ένα προϊόν μάρκετινγκ. Όμως αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Κακό γίνεται όταν εντάσσεται στη λογική της «πανάκειας» και υιοθετείται άκριτα θέτοντας σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Ας τα δούμε όμως πιο αναλυτικά.
Τι είναι αποτοξίνωση;
Με τον όρο αποτοξίνωση, ορίζουμε το μηχανισμό απομάκρυνσης τοξικών/ επιβλαβών ουσιών από τον ανθρώπινο οργανισμό, (για να είχαμε μεγαλύτερη ετυμολογική ακρίβεια στη λέξη θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τον όρο «αποτοξίκωση»). To Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών στην Αμερική (CDC) ορίζει ως τοξική ουσία οποιοδήποτε χημικά ή φυσικά σχηματιζόμενο συστατικό (π.χ. θερμότητα, ακτινοβολία, μικροκύματα) το οποίο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες έκθεσης μπορεί να είναι επιζήμιο για ζώντες οργανισμούς. Η επίδραση στην υγεία εξαρτάται τόσο από το χρονικό σημείο έκθεσης όσο κι από τη διάρκεια.
Σε πρόσφατο άρθρο, στην επίσημη σελίδα του Αμερικανικού Συλλόγου Διαιτολόγων Διατροφολόγων της Αμερικής, αναφέρεται ότι οι τοξικές ουσίες δημιουργούνται στο σώμα μας από δυο πηγές:
- Ως προϊόντα της φυσιολογικής μεταβολικής διαδικασίας όπως η ουρία, το γαλακτικό οξύ, προϊόντα του μεταβολισμού του μικροβιώματος του εντέρου.
- Ως εξωτερικά προσλαμβανόμενα συστατικά όπως φυτοφάρμακα, βαρέα μέταλλα, αλκοόλ, καφεΐνη, νικοτίνη. Μάλιστα, το εθνικό πρόγραμμα τοξικολογίας (National Toxicology Program, NTP) του Υπουργείου Υγείας στην Αμερική σε αναφορά του, τονίζει την ύπαρξη διαφόρων τέτοιων χημικών συστατικών -δυνητικά επικίνδυνων για την υγεία μας-, στα τρόφιμα. Πολλά προγράμματα αποτοξίνωσης επικαλούνται αυτές τις μετρήσεις για να στοιχειοθετήσουν την αναγκαιότητα τους. Επίσης σε επίσημη αναφορά της αντίστοιχης υπηρεσίας του υπουργείου υγείας της Αμερικής τονίζεται η ύπαρξη τουλάχιστον 275 χημικών ουσιών στις τροφές με δυνητικά επικίνδυνη δράση, μεταξύ των οποίων ετεροκυκλικές αμίνες, διοξίνες, νιτροζαμίνες, χλωροφαινόλες, βισφαινόλη Α, ακρυλαμίδια, βαρέα μέταλλά, με επιπτώσεις σε διάφορά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, όπως το καρδιοαγγειακό, το γαστρεντερικό, το ανοσοποιητικό, το αναπαραγωγικό.
Επίσης μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η πιθανή συσχέτιση πρόσληψης χημικών ουσιών που σχετίζονται με την παχυσαρκία (obesogens). Τέτοιες ουσίες όπως τα αντιβιοτικά και οι ορμόνες ανάπτυξης στα ζώα, η δισφαινόλη Α, τα φυτοφάρμακα, το DDT, PCBs (πολυχλωριωμένα διφαινύλια), -που αν κι ορισμένα από αυτά έχουν απαγορευτεί ωστόσο, εξακολουθούν να μεταφέρονται από το έδαφος στην τροφική αλυσίδα-, επιδρούν στον ενδοκρινολογικό μηχανισμό του ανθρώπινου σώματος και πιθανώς συσχετίζονται με την εμφάνιση παχυσαρκίας. Επίσης συστατικά που συναντώνται σε επεξεργασμένα τρόφιμα όπως η φρουκτόζη, η γενιστεΐνη, ενισχυτικά γεύσης όπως το MSG εντάσσονται στην κατηγορία των παχυσαρκιογόνων (obesogens) κι έχουν επίσης συσχετισθεί με αύξηση βάρους.
Η επίδραση της διατροφής στην απομάκρυνση των τοξικών ουσιών
Διάφορα συστήματα εμπλέκονται στην απομάκρυνση των επιβλαβών τοξικών ουσιών, προεξαρχόντως του συκωτιού και των νεφρών. Το σώμα μας έχει τους μηχανισμούς ώστε να απομακρύνει αυτές τις επικίνδυνες τοξικές ουσίες και δεν στηρίζεται στη συμμετοχή εξωγενών παραγόντων. Αν και δεν φαίνεται να υπάρχει ειδική δίαιτα που να αυξάνει/ενισχύει την αποτοξινωτική δράση του οργανισμού μας, ωστόσο η επαρκής πρόσληψη νερού, η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και η αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων φαίνεται να βοηθά. Επίσης, ακόμα και μόνο το γεγονός ότι αποφεύγοντας τρόφιμα που επιβαρύνουν τον οργανισμό μας με τη δημιουργία τοξικών ουσιών, φαίνεται να λειτουργούν στη σωστή κατεύθυνση, καθώς ξεκουράζουν τους αποτοξονωτικούς μηχανισμούς του οργανισμού μας.
Επίσης, προσθέτουμε και το γεγονός ότι πολλοί δηλώνουν ότι έχουν υψηλότερη συμμόρφωση όταν εφαρμόζουν τέτοια διαιτητικά σχήματα και νιώθουν μεγαλύτερη ζωντάνια κι ενέργεια κατά τη διάρκεια και μετά την εφαρμογή τους.
Jan Sedivy / Unsplash
Γιατί έχουν αποκτήσει όμως τέτοια επικαιρότητα;
Στις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου οι δίαιτες αποτοξίνωσης (detox diets) κατέχουν κορυφαία θέση. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Ένα πρόβλημα που παρατηρείται με τις δίαιτες ενεργειακού ελλείματος (που είναι αυτές που εμείς οι διαιτολόγοι δουλεύουμε κυρίως), είναι ότι ο βαθμός συμμόρφωσης μειώνεται όταν εφαρμόζονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με συνέπεια να επιβραδύνεται ο ρυθμός απώλειας ή να διακόπτεται κι αυτό συχνά συνοδεύεται από απογοήτευση, συμπεριφορικές υποτροπές και διακοπή της προσπάθειας, τονίζει ο ειδικός. Σε πρόσφατη μετα-ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο BMJ, 121 μελετών, επισημαίνεται η σημασία της συμμόρφωσης στο διαιτητικό πλάνο για τον καλύτερο έλεγχο βάρους.
Έτσι, σε περιπτώσεις που ο διαιτώμενος κουράζεται να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα που του φαίνεται ίδιο, η εφαρμογή ενός διαφορετικού διαιτητικού σχήματος με αλλαγή μακροθρετπικών συστατικών (π.χ. δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη) ή με σημαντική μείωση θερμίδων (π.χ. αποτοξίνωση) ή ακόμα και χρονική διαφοροποίηση του γευματικού σχεδιασμού (π.χ. διαλειμματικη 16/8 ή εναλλασσόμενων θερμίδων), αυξάνει το βαθμό δυσκολίας που ωστόσο όμως αυξάνει την απόδοση συμμόρφωσης στο διαιτητικό σχήμα. Μάλιστα, προς επίρρωση αυτού, ανασκόπηση 59 μελετών στο JAMA δείχνει ότι πετυχημένη δίαιτα είναι αυτή που θα σε πείσει να την ακολουθήσεις. Πάντα βέβαια με την καθοδήγηση του επιστήμονα διαιτολόγου – διατροφολόγου και πάντα στα πλαίσια του εξατομικευμένου πλάνου/στρατηγικής που έχει σχεδιαστεί για το συγκεκριμένο άτομο, επισημαίνει ο κ. Παπαλαζάρου.
Η διαφορετικότητα λοιπόν τέτοιων διαιτητικών σχημάτων, μαζί με τους ισχυρισμούς της γρήγορης απώλειας βάρους και της βελτίωσης της ευεξίας συνθέτουν το πλαίσιο της ισχυρής δημοφιλίας τους.
Είναι επικίνδυνο να εφαρμόζουμε δίαιτες detox;
Είναι κοινός τόπος μεταξύ της πλειοψηφίας της επιστημονικής κοινότητας ότι τέτοιου είδους διαιτητικές προσεγγίσεις μπορεί να είναι επιζήμιες για την υγεία μας καθώς δεν καλύπτουν το πρωτεϊνικό μας ισοζύγιο, άρα αυξάνουν την πιθανότητα απώλειας μυϊκού ιστού και φυσικά σπάνια αγγίζουν τις συστάσεις κάλυψης της ημερήσιας διαιτητικής πρόσληψης βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Ωστόσο, όταν εφαρμόζονται για σύντομο χρονικό διάστημα σε υγιή άτομα και με τη σωστή καθοδήγηση μπορεί να είναι επωφελείς για το άτομο.
Για παράδειγμα: Μετά την περίοδο των γιορτών οι περισσότεροι έχουμε καταναλώσει θερμίδες κατά πολύ περισσότερες του ενεργειακού μας ισοζυγίου, για αρκετές μέρες, και η ζυγαριά μας το έχει αποτυπώσει επηρεάζοντας παράλληλα αρνητικά και την ψυχολογία μας. Αν για μία δύο μέρες φάμε μόνο φρούτα, σούπες, χυμούς, smoothies, «αποτοξινωθούμε» κατά την ευρέως διαδεδομένη έννοια, καταναλώνοντας λίγες θερμίδες και βοηθώντας το σώμα μας να επιτελέσει την αποτοξινωτική του δράση, όχι μόνο δεν θα πάθουμε τίποτα, αλλά αυτό θα βοηθούσε την ψυχολογία μας, θα συνέβαλε στην ευεξία μας και φυσικά θα μας ανακούφιζε με την γρήγορη απώλεια των επιπρόσθετων κιλών.
Άρα, λέμε ναι σε στις δίαιτες detox;
Σίγουρα δεν λέμε όχι. Η επιστήμη της Διατροφής – Διαιτολογίας είναι μια δυναμική επιστήμη που συνεχώς εξελίσσεται. Δεν έχει ούτε απαγορεύσεις ούτε επιβολές σε απόλυτο επίπεδο. Για παράδειγμα δεν υπάρχουν «καλά» και «κακά» τρόφιμα. Όλα μπορούμε να τα καταναλώνουμε στα πλαίσια ενός σωστά σχεδιασμένου ισορροπημένου διαιτολογίου. Το ψάρι είναι μια πολύ καλή τροφή. Αν όμως τρώμε ψάρι συνεχώς τότε θα είναι κάτι επιζήμιο για την υγεία μας. Η σοκολάτα είναι ένα ιδιαίτερα θερμιδογόνο τρόφιμο. Αν όμως την τρώμε περιστασιακά δεν θα πάθουμε τίποτε. Έτσι και με τις δίαιτες, δεν υπάρχουν καλές και κακές δίαιτες. Η χρονική στιγμή και ο χρόνος εφαρμογής τις κάνει επικίνδυνες.
Συμπερασματικά. Ξεκαθαρίζουμε ότι ειδικά αποτοξινωτικά σχήματα, όπως χυμός λεμονιού, χλωροφύλλη σε νερό, καφεΐνη και λεμόνι και πολλά άλλα, -που μέσω του παγκοσμιοποιημένου διαδικτυακού και σοσιαλμιντικού συστήματος επηρεάζουν τους απανταχού εύπιστους με λίγα παραπάνω κιλά και μας κάνουν να απορούμε με την εφευρετικότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου-, μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία μας, ειδικά όταν εφαρμόζονται για μεγάλα διαστήματα.
Ωστόσο, σωστά σχεδιασμένα αποτοξινωτικά προγράμματα, στηριζόμενα σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, χυμούς κι αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων, θα μπορούσαν να αποτελούν ένα πολύ σημαντικό όπλο στα χέρια του επιστήμονα διαιτολόγου διατροφολόγου στη μάχη για την αντιμετώπιση του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους, τονίζει ο κ. Παπαλαζάρου. Και φυσικά να μην ξεχνάμε ότι όπως όλα τα όπλα έτσι κι αυτό αν δεν το χρησιμοποιήσουμε σωστά μπορεί να αποβεί εις βάρος της υγείας μας.
Ο δρ Αναστάσιος Παπαλαζάρου είναι διαιτολόγος – διατροφολόγος (www.drpapalazarou.gr).
Μπορεί, επίσης, να σε ενδιαφέρουν:
10 συμβουλές για ολιστικό αδυνάτισμα
Πώς θα απελευθερωθείς από την κουλτούρα της δίαιτας;
Κετογονική δίαιτα: Οφέλη και ανεπιθύμητες ενέργειες
