Μια λέξη που έχει αρχίσει να ακούγεται πολύ τα τελευταία χρόνια, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι μπορούν όλοι να την αντιληφθούν σε βάθος είναι η ενσυναίσθηση. Στο Wikipedia, ως ενσυναίσθηση ορίζεται «η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, και η κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του».
Με πιο απλά λόγια, το να έχεις ενσυναίσθηση σημαίνει να μπορείς να μπαίνεις «στα παπούτσια» του άλλου και να κατανοείς γιατί αντιδράει όπως αντιδράει και τι μπορεί να αισθάνεται με αυτό που περνάει. Οικείο, αλλά πόσο όντως μπορεί κάποιος να το κάνει, βγάζοντας εντελώς τον εαυτό του απέξω; Είναι ένα skill που αναπτύσσεται ή μήπως γεννιόμαστε έτσι;
Σύμφωνα με την νευροψυχολογία, υπάρχουν νευρώνες στον εγκέφαλο μας που συνθέτουν ένα κύκλωμα ενσυναίσθησης. Μάλιστα, στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής μας μαθαίνουμε για την ενσυναίσθηση μέσα από ισχυρές σχέσεις προσκόλλησης με τους φροντιστές μας, ενώ και στην πορεία της ζωής μας μπορούμε να την καλλιεργήσουμε αναπτύσσοντας καλύτερες κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις.
Πώς αναγνωρίζουμε την ενσυναίσθηση στη συμπεριφορά του παιδιού μας
Ένα παιδί που έχει δείγματα ενσυναίσθησης, και άρα οι πιθανότητες να γίνει ένας συναισθηματικά ώριμος ενήλικας είναι με το μέρος του, παρουσιάζει κάποιες συγκεκριμένες συμπεριφορές, που εντοπίζονται κυρίως στα εξής:
- Κατανοεί ότι είναι ένα ξεχωριστό άτομο από τους γύρω του και ότι οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να έχουν διαφορετικά συναισθήματα και απόψεις από τα δικά του.
- Μπορεί να αναγνωρίσει συναισθήματα στον εαυτό του και στους άλλους και να τα ονομάσει.
- Νιώθει πως έχει ανάγκη να μένει περισσότερο μόνο του
- Στενοχωριέται πολύ με τον πόνο του άλλου και τον κάνει δικό του.
- Μπορεί να μπει στη θέση κάποιου άλλου και να φανταστεί πώς μπορεί να νιώθει.
- Μπορεί να φανταστεί τι είδους δράση ή απάντηση θα μπορούσε να βοηθήσει ένα άτομο να νιώσει καλύτερα.
Βέβαια, αν και η ενσυναίσθηση είναι κάτι που διαμορφώνεται από μια σειρά παραγόντων, όπως η γενετική, η ιδιοσυγκρασία και το περιβάλλον, δεν ξεδιπλώνεται αυτόματα στα παιδιά. Ενώ γεννιόμαστε με την ικανότητα για ενσυναίσθηση, η ανάπτυξή της απαιτεί εμπειρία και συγκεκριμένα βήματα. Μάλιστα, επίσημες έρευνες δείχνουν πως μόνο το 1-2% των ανθρώπων έχουν ενσυναίσθηση.
Μεγαλώνοντας παιδιά με ενσυναίσθηση; Τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν την ενσυναίσθηση τους;
Εφόσον λοιπόν η ενσυναίσθηση είναι μια δυνατότητα που λιγότερο ή περισσότερο όλοι έχουμε την βάση για να αναπτύξουμε, από τη στιγμή που γεννιέται ένα μωρό μπορούν να φυτευτούν οι σπόροι για την καλλιέργεια της.
Οι πρώιμες συναισθηματικές εμπειρίες μεταξύ των μωρών και των φροντιστών τους είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Καθώς οι φροντιστές αναθρέφουν και φροντίζουν τα βρέφη, τα μωρά κάνουν κρίσιμους συσχετισμούς μεταξύ θετικών ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων, συστημάτων ανταμοιβής και συναισθημάτων ηρεμίας και ασφάλειας. Τα παιδιά που νιώθουν ασφάλεια και αγάπη φαίνεται πως είναι πιο ευαίσθητα με τις συναισθηματικές ανάγκες των άλλων. Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτή τη σύνδεση μεταξύ των φροντιστών και των μωρών «προσκόλληση» και έρευνες δείχνουν ότι η ποιότητα της προσκόλλησης είναι ένας προγνωστικός παράγοντας ενσυναίσθησης και συμπόνιας αργότερα στη ζωή.
Στην πορεία της ανατροφής του παιδιού, δεν είναι ότι μπορούμε να καθίσουμε τα παιδιά μας και να τους κάνουμε μάθημα ενσυναίσθησης. Το αν τα ίδια θα την αναπτύξουν και πόσο είναι κάτι που θα φανεί με την πάροδο του χρόνου στο πλαίσιο των σχέσεων φροντίδας, αλλά και του μιμητισμού, της αφήγησης παραμυθιών, της επικοινωνίας, του παιχνιδιού, και της πολλής υπομονής. Όπως μας υπενθυμίζει η Mary Gordon, η ιδρύτρια του Roots of Empathy, ενός Αμερικανικού Οργανισμού που έχει σαν στόχο να στελεχώσει το μελλοντικό εργασιακό περιβάλλον με ανθρώπους που έχουν ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση και μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, «η ενσυναίσθηση πιάνεται, δεν διδάσκεται».
Πιο απλοποιημένα, ο γονιός που θέλει να βοηθήσει το παιδί του να αναπτύξει την ενσυναίσθηση του μπορεί να κάνει διάφορα πράγματα, τα οποία συνοψίζονται -ανάλογα με την ηλικία -στα εξής:
- Να βοηθάει το παιδί να ονοματίζει αυτά που του συμβαίνουν, είτε είναι απλές σωματικές κινήσεις, είτε συναισθήματα. Για παράδειγμα, να του λέει από πολύ νωρίς «τώρα σφίγγεις τις γροθιές σου», «τώρα είσαι θυμωμένος», «χτύπησες δυνατά τα πόδια σου», «σουφρώνεις τα φρύδια σου».
- Να διαβάζει μαζί του παραμύθια και να συζητά μαζί του για τα συναισθήματα που ενδεχομένως έχουν οι χαρακτήρες της εκάστοτε ιστορίας.
- Να του δείχνει εικόνες από βιβλία και περιοδικά, στις οποίες αποτυπώνονται τα συναισθήματα χαράς, λύπης, θυμού κ.α
- Να μιλά μαζί του για τη διαφορετικότητα.
- Να παρατηρεί μαζί του άλλους και να συζητούν για το τι πιστεύουν ότι αισθάνονται
- Να του μιλά για τα όρια και τις υγιείς ή μη συμπεριφορές.
- Να παίζουν επιτραπέζια παιχνίδια συνεργασίας.
- Να πάρουν μαζί κάποια εργαστήρια αυτοσχεδιασμού ή υποκριτικής.
- Να φτιάξουν «χάρτες ενσυναίσθησης» όπου θα καταγράφουν ποιο συναίσθημα θα μπορούσε να οδηγήσει σε ποια συμπεριφορά.
- Να κάνουν μαζί κάποια εθελοντική εργασία.
- Να συζητά μαζί του για την επικαιρότητα, τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, ακούγοντας την άποψη του.
Να είστε το παράδειγμα του
Και φυσικά, όπως με όλα τα πράγματα που αφορούν στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, έτσι και με αυτό, δεν αρκεί να τους λέμε τι είναι καλό να κάνουν, χωρίς να τους δίνουμε την δυνατότητα να μας δουν και εμάς τους ίδιους να επιδιδόμαστε στην ίδια συμπεριφορά. Τι νόημα έχει να τους λέμε να είναι ευγενικά, αν βλέπουν εμάς να είμαστε αγενείς; Τι νόημα έχει να τους λέμε να τηρούν τους κανόνες υγιεινής, αν βλέπουν εμάς να πηγαίνουμε τουαλέτα και μετά να τρώμε χωρίς να έχουμε πλύνει τα χέρια μας; Έτσι και με την ενσυναίσθηση, όλα όσα αναφέρθηκαν και άλλα πόσα ακόμα μπορούν να αναλυθούν, δεν έχουν καμία απολύτως αξία, αν εμείς οι ίδιοι είμαστε αδιάφοροι απέναντι στους γύρω μας και δεν μας ενδιαφέρει ούτε ποια είναι τα συναισθήματα τους, ούτε να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά μαζί τους. Άρα, θέλοντας να μεγαλώσουμε παιδιά που θα αλλάξουν τον κόσμο, μήπως πρέπει να αρχίσουμε να αλλάζουμε και εμάς;
