Λίγο πριν αποχαιρετήσουμε το 2022 περνούν μπροστά από τα μάτια μας, όπως κάθε τέτοια εποχή, αμέτρητες λίστες. Οι καλύτερες ταινίες, οι καλύτερες σειρές, τα καλύτερα βιβλία, τα καλύτερα άλμπουμ, τα καλύτερα podcasts… η λίστα με τις λίστες είναι ατελείωτη. Τι είναι αυτό που μας κάνει -ειδικά στο τέλος κάθε χρονιάς- να βαθμολογούμε ουσιαστικά όσα κάναμε, είδαμε, ακούσαμε, διαβάσαμε και να τα ταξινομούμε με βάση της βαθμολογία που τους δίνουμε;
Ένα νέο έθιμο
Πρώτα-πρώτα είναι κάτι σαν τελετουργικό. Σε σημαδιακές στιγμές, όπως είναι το τέλος ενός χρόνου, οι άνθρωποι συνηθίζουν να δημιουργούν έθιμα. Κι ενώ η αρχή ενός νέου έτους είναι από μόνη της ελπιδοφόρα και χαρούμενη, υπάρχει κάτι το στενόχωρο στο χρόνο που φεύγει και δεν γυρνάει πίσω. «Οι λίστες που φτιάχνουμε στο τέλος του χρόνου μάς επιτρέπουν να δημιουργήσουμε αποθέματα, να αποδεχτούμε, να επανεκτιμήσουμε, να αλλάξουμε ό,τι μπορούμε και να ενθουσιαστούμε για όσα έρχονται» λέει η Carrie Barron, M.D., βοηθός καθηγητή Ψυχιατρικής στο Columbia University Center for Psychoanalytic Training and Research.
Τάξη στο χάος
Για πολύ κόσμο η διαδικασία δημιουργίας μίας λίστας στο τέλος του έτους πηγάζει από την ανάγκη για οργάνωση. Είναι ένας τρόπος να μπει μια τάξη στο χάος της υπερπληροφόρησης και υπερέκθεσής μας σε ερεθίσματα. Όπως τα μικρά παιδιά βάζουν σε σειρά τα αυτοκινητάκια, τα τουβλάκια, τα κουκλάκια και οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα συλλέγουν, έτσι και οι μεγάλοι νιώθουμε συχνά την ανάγκη να αρχειοθετήσουμε κατά κάποιον τρόπο ό,τι «καταναλώσαμε» σε ένα χρόνο.
Κατηγοριοποίηση
Πίσω από αυτό βέβαια κρύβεται -ίσως υποσυνείδητα- μία προσπάθεια να κατατάξουμε τον εαυτό μας σε μία κατηγορία. Για παράδειγμα αν ποστάρω τη λίστα με τα καλύτερα indie τραγούδια του 2022, αυτόματα τροφοδοτώ το κοινό που με ακολουθεί με την πληροφορία ότι ακούω αυτή τη μουσική. Τα θέματα γύρω από τα οποία κάνω λίστες αποκαλύπτουν ουσιαστικά τι τύπος είμαι -ή τουλάχιστον τι τύπος θα ήθελα να είμαι, σύμφωνα με τη Susan A. Gelman, Ph.D., καθηγήτρια ψυχολογίας και γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.
Ή μήπως ανάγκη επιβολής;
Αν λοιπόν η λίστα δεν γίνεται για προσωπική κατανάλωση, αλλά έχει ως στόχο την κοινοποίηση, μπορεί να θεωρηθεί και ως εγωκεντρική και ενίοτε αλαζονική συνήθεια. «Εγώ ξέρω ποια είναι τα καλύτερα και θα σου τα απαριθμήσω αμέσως». Αυτή είναι η σκέψη που κρύβεται πίσω από τη δημιουργία της. «Οι λίστες επιβεβαιώνουν τη φτώχεια, την κυριαρχία, την κατοχή. Αθροίζουν αυτά που ήδη ξέρουμε και εδραιώνουν την υπεροχή. Μετρούν, υπολογίζουν, ζυγίζουν ασταμάτητα την ευφυία και τη σπουδαιότητα» γράφει μεταξύ άλλων στο μανιφέστο Against Lists η κριτικός κινηματογράφου και συγγραφέας Εlena Gorfinkel.
Από την άλλη είναι πολύ λογικό και αναμενόμενο να υπάρχουν σε κάθε κλάδο οι conoscenti και μαζί με αυτούς και όσοι τους ακολουθούν. Οι δεύτεροι περιμένουν με ανυπομονησία τις λίστες των πρώτων για να εμπνευστούν, να πάρουν συμπυκνωμένη πληροφορία και να την αξιοποιήσουν. Πιθανώς αυτή να είναι και η βασικότερη χρησιμότητα των νούμερων μετά το 2, τα οποία δύσκολα θυμόμαστε οι περισσότεροι, αλλά ανάμεσά τους ανακαλύπτουμε πολλές φορές τα δικά μας κρυμμένα διαμάντια.
Χρήσιμες για πολλούς, βαρετές για άλλους, κάπως ενοχλητικές για μένα, οι λίστες που φτιάχνουμε στο τέλος του χρόνου είναι αναμφισβήτητα ευεργετικές για την ψυχική μας υγεία. Αυτοί είναι 5 λόγοι για να αποχαιρετήσουμε το 2022 με μια δική μας λίστα:
- Είναι τέλεια άσκηση για τη μνήμη
Σκέψου τι έχεις να ψωνίσεις από το σουπερμάρκετ χωρίς να τα καταγράψεις και παίζει να ξεχάσεις τα μισά. Αν όμως τα έχεις γράψει, ακόμα κι αν ξεχάσεις το χαρτί στο σπίτι, το πιο πιθανό είναι να θυμηθείς τα περισσότερα. Και μόνο η προσπάθεια να κάνεις μια ανασκόπηση της χρονιάς που πέρασε θα σε βοηθήσει να ανακαλέσεις στιγμές που διαφορετικά θα έμεναν στα άδυτα του μυαλού σου. - Βάζουν τάξη στις σκέψεις μας
Αυτά που μπορείς να κάνεις, να δεις, να διαβάσεις, να θυμηθείς είναι άπειρα, πράγμα που σε αγχώνει. Ταξινομώντας τα σε λίστες, τα περιορίζεις, οπότε νιώθεις ότι τα ελέγχεις καλύτερα. - Περιορίζουν την αναβλητικότητα
Όλα όσα έκανες είναι καταγεγραμμένα, μαρτυρώντας κι όλα αυτά που δεν έγιναν. Μπορεί, για παράδειγμα, στην αρχή κάθε χρόνου να βάζεις ως στόχο ότι θα διαβάζεις 10 βιβλία, αλλά δεν συνειδητοποιείς ότι αυτό δεν γίνεται πράξη, μέχρι τη στιγμή που η λίστα με το Top 5 δεν σου βγαίνει με τίποτα. Έτσι, την επόμενη φορά μπαίνεις πιο δυναμικά στο παιχνίδι. - Είναι τέλειο θέμα συζήτησης
«Είσαι τρελή; Είναι αυτή η ταινιάρα για νούμερο 5;», «Έβαλες μέσα στη λίστα αυτό το τραγούδι;», «Πώς είναι δυνατό να μην έχεις στη λίστα σου αυτό το βιβλίο;». Αυτές και άλλες παρόμοιες φράσεις ξεκινούν μερικές από τις πιο διασκεδαστικές αλλά και εποικοδομητικές παρεΐστικες συζητήσεις. - Γράφουν τον επίλογο
Κάθε λίστα είναι κατά κάποιον τρόπο μία τελεία. Τη βάζεις, αφού κάνεις ανασκόπηση σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, σηματοδοτείς το τέλος της και πας για τα επόμενα.
