Φυτεμένες ταράτσες, κήποι εντός των κτιρίων, σκίαστρα που ακολουθούν την πορεία του ήλιου, υλικά βιώσιμα, συχνά εγχώρια, που φροντίζουν ώστε το ενεργειακό αποτύπωμα του σπιτιού μας να είναι μικρό. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική, που εισήχθη στη χώρα μας τη δεκαετία του ’70 από την ανησυχία του εμπνευσμένου αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Τομπάζη για την τότε μεγάλη πετρελαϊκή κρίση, είναι σήμερα πιο επιτακτική από ποτέ. Κάτι που ακόμη και δύο δεκαετίες πριν έμοιαζε όνειρο των λίγων και ονειροπόλων, οι τωρινές συνθήκες το επιβάλλουν. Πλέον θεωρείται σχεδόν αδιανόητο ένα σύγχρονο κτίριο να μην ακολουθεί τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής.
Και ποιες είναι αυτές; Σκεφτείτε ένα σπίτι που λειτουργεί μαζί με το κλίμα και όχι αντίθετα με αυτό, ρυπαίνει λιγότερο και ξοδεύει λιγότερη ενέργεια, δημιουργώντας βέβαια ένα περιβάλλον που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των χρηστών του.
H βιοκλιματική αρχιτεκτονική τον καιρό του Σωκράτη
Και όσο σύγχρονη κι αν μοιάζει η ανάγκη μας για βιοκλιματική αρχιτεκτονική, επί της ουσίας είναι πολύ παλιά υπόθεση. Η αρχιτεκτονική που βαφτίστηκε «βιοκλιματική» στις αρχές των ’80s είναι στην πραγματικότητα εκείνη της παγκόσμιας, απλής αρχιτεκτονικής του κάθε τόπου, που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του χρησιμοποιώντας υλικά διαθέσιμα σε κάθε περιοχή και με σκοπό να συμβαδίζει με τις κλιματολογικές συνθήκες αλλά και με τη μορφολογία του εδάφους. Όπως εύστοχα αναφέρει ο Αμερικανός φυσικός John Perlin στο βιβλίο του Let It Shine: The 6,000-Year Story of Solar Energy, η ιστορία του βιοκλιματικού σχεδιασμού ξεκινάει από την εποχή του Σωκράτη, όταν εκείνος δίδασκε στους μαθητές του τα οφέλη του. Σε έναν σωκρατικό διάλογο που μας μεταφέρει ο μαθητής του Σωκράτη, Ξενοφών, στο έργο του Απομνημονεύματα, ο φιλόσοφος ρωτάει: «Όταν κάποιος θέλει να χτίσει ένα σπίτι, δεν πρέπει να το κάνει όσο γίνεται πιο ευχάριστο, αφού θα ζήσει μέσα σ’ αυτό, και όσο πιο χρήσιμο γίνεται;» Στη θετική απόκριση ενός μαθητή του, συνεχίζει: «Και δεν είναι ευχάριστο ένα σπίτι που το καλοκαίρι είναι δροσερό και τον χειμώνα ζεστό; Τώρα, από την εμπειρία μας βλέπουμε ότι στα σπίτια που έχουν νότιο προσανατολισμό, οι ακτίνες του ήλιου περνούν μέσα από τις σκεπασμένες στοές, αλλά το καλοκαίρι η διαδρομή του ήλιου είναι ακριβώς πάνω από τα κεφάλια μας και πάνω από την οροφή, έτσι έχουμε σκιά…»
Επιστροφή στο μέλλον
Σήμερα, ο κτιριακός τομέας ευθύνεται για το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Η Ελλάδα, με τις ατελείωτες ημέρες ηλιοφάνειας, άργησε μεν να κατανοήσει τη σημασία του προσανατολισμού, αλλά και την ευεργετική δύναμη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όμως αναπτύσσεται με γοργά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Έστω κι αν αυτή μοιάζει πως επιστρέφει πολλά χρόνια πίσω, στη σοφία των παλιών μαστόρων, στα μανιάτικα πυργόσπιτα, στα υπόσκαφα της Σαντορίνης, στα απέριττα γλυπτά κελύφη με τα μικρά ανοίγματα των κυκλαδίτικων σπιτιών, στις αθηναϊκές κατοικίες με τις εσωτερικές αυλές, για μια ανάσα φωτός τον χειμώνα και δροσιάς το καλοκαίρι.
