Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου είχα πάντα φίλους. Πολλούς φίλους. Από το σχολείο, από τις σπουδές, από τη δουλειά, από το γυμναστήριο, από τη γειτονιά, από οπουδήποτε. Οι περισσότερες από αυτές τις φιλίες σήμερα είναι… επικηρυγμένες. Λόγω έλλειψης χρόνου -στις μεγαλουπόλεις είναι γεγονός, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι κυρίως θέμα προτεραιοτήτων- χάσαμε τα σημεία επαφής και απομακρυνθήκαμε. Κι ενώ γράφω αυτό το κείμενο, αναρωτιέμαι: Ήταν κάποιες από αυτές τις φιλίες (ή και όλες τους) αυτό που συχνά λέμε σήμερα “τοξικές”;
Πολλές φορές χρησιμοποιούμε καταχρηστικά τον όρο “τοξική φιλία”, ενώ αυτό που εννοούμε είναι ότι δεν ταιριάζουμε πια ή ότι τα ενδιαφέροντά μας διαφοροποιήθηκαν, λέει η Pamela Duff, σύμβουλος ψυχικής υγείας. Είναι πολύ φυσιολογικό καθώς εξελίσσονται οι άνθρωποι, να χωρίζουν οι δρόμοι τους και να εξασθενούν οι δεσμοί. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μελαγχολία ή ακόμα και λύπη, αλλά δεν τους δηλητηριάζει όπως κάνει μία τοξική φιλία.
Αρκεί να σκεφτούμε τι είναι η φιλία και τι νιώθουμε μέσα σε αυτή για να καταλάβουμε ότι στην τοξική μορφή της κυριαρχούν τα ακριβώς αντίθετα συναισθήματα. Έτσι ενώ στη φιλία νιώθουμε χαρά, δύναμη και αυτοπεποίθηση, στην τοξική φιλία νιώθουμε στενοχώρια, έλλειψη συναισθηματικής υποστήριξης και αδυναμία να είμαστε ο εαυτός μας.
Ουσιαστικά, η τοξική φιλία είναι μια σχέση στην οποία τα όρια του ενός καταπατούνται διαρκώς από τον άλλο. Πώς γίνεται αυτό; Αυτά είναι μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Ο ένας δίνει κι ο άλλος παίρνει
Όμως οι ρόλοι δεν εναλλάσσονται ποτέ. Ο ένας είναι πάντα παρών στη σχέση αυτή, αλλά όποτε χρειάζεται κάτι από τον άλλο -από μια μικρή χάρη μέχρι τη μεγαλύτερη βοήθεια- εισπράττει άρνηση. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι οι φίλοι πρέπει να είναι απίκο 24 ώρες το 24ωρο, όμως δεν γίνεται να υπάρχει και τόση ανισορροπία. H Andrea Bonior, κλινική ψυχολόγος και συγγραφέας του The Friendship Fix: The Complete Guide to Choosing, Losing and Keeping Up with Your Friends λέει: Αν η φύση της σχέσης είναι τέτοια που μόνο εσύ δίνεις και δίνεις και δίνεις και δεν υπάρχει ανταπόδοση για πολύ καιρό, δύσκολα θα μακροημερεύσει η φιλία.
Σε μία τοξική φιλία ένας από τους δύο ή και οι δύο χάνουν τον εαυτό τους
Μπορεί να υπάρχει τόσο έντονη χειραγώγηση και καταπίεση, που το ένα άτομο προκαλεί μετάλλαξη στο χαρακτήρα του άλλου. Έτσι, ο διακριτικός γίνεται λάτρης του κουτσομπολιού, ο τσιγγούνης σπάταλος, ο πράος οξύθυμος και ούτω καθεξής. Στο τέλος κανείς δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του και δεν είναι ικανοποιημένος από αυτή την κατάσταση.
Σε μία τοξική φιλία υπάρχει φοβερός ανταγωνισμός
Ή και ζήλια αλλά όχι σε λογικά πλαίσια. Η σχέση μοιάζει με κούρσα δρόμου, μόνο που η καρό σημαία δεν πέφτει ποτέ για να σημάνει τη λήξη. Κι αυτή η μόνιμη σύγκριση εκτός από κουραστική είναι και ανθυγιεινή, αφήνοντας εξαντλημένους τους συμμετέχοντες. Στην τελική όσο ανταγωνιστική κι αν είναι μια φιλική σχέση, θα πρέπει πάνω από όλα να υπάρχει αγάπη και ενδιαφέρον του ενός για το καλό του άλλου.
Σε μία τοξική φιλία διαφαίνεται κακεντρέχεια, σκοπιμότητα και κακές προθέσεις
Το να είμαστε επικριτικοί μέσα σε μια φιλία μπορεί να είναι και ζητούμενο. Εξάλλου δεν γίνεται να ακούμε μόνο αυτά που μας αρέσουν. Όμως έχει σημασία αφενός ο τρόπος με τον οποίο λέγονται και γίνονται τα πράγματα και αφετέρου τα κίνητρά τους. Είναι διαφορετικό να ανησυχούμε για μια συμπεριφορά που μπορεί να είναι βλαβερή και να το εκδηλώνουμε με ευγενικό και τρυφερό τρόπο και διαφορετικό να κράζουμε και να κοροϊδεύουμε επανειλημμένα τις επιλογές και τις συνήθειες του άλλου. Ακόμα και αν γίνονται με χιουμοριστικό τρόπο, τα επαναλαμβανόμενα επικριτικά σχόλια ρίχνουν την ψυχολογία και επηρεάζουν την αυτοπεποίθησή μας. Σίγουρα έρχονται στιγμές που τα πράγματα ξεφεύγουν και γίνονται λάθη, αλλά όταν οι προθέσεις είναι καλές, τα συναισθήματα εξισορροπούνται.
Εξακολουθείς να έχεις αμφιβολίες για την τοξικότητα μιας φιλίας; Αυτά είναι μερικά σημάδια που πρέπει να σε βάλουν σε υποψίες:
Νιώθεις ανακούφιση όταν ακυρώνονται τα κοινά σας σχέδια
…ή αντίστροφα νιώθεις έναν κόμπο στο στομάχι όταν πρόκειται να συναντηθείτε. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά αφήνεις με τις ώρες τα μηνύματα στο messenger ή στο viber να φαίνονται αδιάβαστα, ενώ τα έχεις δει από την αρχή και τα αγνοείς επιδεικτικά.
Δεν περνάς καλά σε αυτή τη σχέση
Νιώθεις σαν να μη χαλαρώνεις ποτέ όση ώρα είστε μαζί. Ίσως μάλιστα και να σωματοποιείς την πίεση αυτή, εμφανίζοντας για παράδειγμα πονοκέφαλο ή στομαχόπονο.
Μετανιώνεις την ώρα και τη στιγμή που ζητάς μια συμβουλή
Αν νιώθεις ότι ουσιαστικά η φωνή σου δεν ακούγεται μέσα σε αυτή τη σχέση και δεν πρόκειται ποτέ να εισπράξεις συμπόνοια ή υποστήριξη, ποιο το νόημα του να ζητήσεις βοήθεια; Άσε που μπορεί οι όποιες συμβουλές να δίνονται μόνο και μόνο για να φανεί η υπεροχή του άλλου ατόμου σε εξυπνάδα, γνώση και ικανότητα.
Δικαιολογείς τα αδικαιολόγητα
Αν η φράση «δεν τ@ν ξέρεις καλά, γι’ αυτό το λες» είναι μια απάντηση που δίνεις πολύ συχνά προσπαθώντας να αιτιολογήσεις σε τρίτους τα παράδοξα της φιλίας σας, υπάρχει θέμα. Άλλωστε είναι πολύ κουραστικό να είσαι μονίμως στην άβολη θέση που πρέπει να εξηγείς πώς και γιατί. Για τους φίλους μας πρέπει να είμαστε περήφανοι και όχι να ντρεπόμαστε.
Σε κάθε περίπτωση, πριν βάλεις την ταμπέλα τοξική σε μια φιλία, είναι σημαντικό να πάρεις λίγο χρόνο για να αποστασιοποιηθείς και να σκεφτείς αν έχει νόημα να προσπαθήσεις να την εξυγιάνεις ή είναι προτιμότερο να την προσπεράσεις και να προχωρήσεις παρακάτω. Το να εξαφανιστείς χωρίς εξήγηση είναι βολικό μεν, αλλά αφήνει κενά. Αντί να υποθέτεις ότι ξέρεις τις απαντήσεις που θα λάβεις από την άλλη πλευρά ή να οδηγείσαι σε αυθαίρετα συμπεράσματα, δείξε περιέργεια να μάθεις τι συμβαίνει. Μια ανοικτή συζήτηση θα τα ξεκαθαρίσει όλα. Ακόμα κι αν δεν σώσει τη σχέση αυτή, θα σώσει τις επόμενες. Άντε, λοιπόν, άνοιξε το -και καλά- αδιάβαστο μήνυμα και γράψε: «Τα λέμε σύντομα από κοντά».
