Είναι πλέον ευρέως γνωστό πως η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει επηρεάσει ανεπανόρθωτα το περιβαλλοντικό κλίμα, με τα αποτελέσματα να είναι κάτι περισσότερο από ορατά. Πράγματι, η κλιματική αλλαγή αποτελεί μια σύγχρονη πραγματικότητα, που απειλεί το μέλλον του πλανήτη.

Τα καταστροφικά καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών, οι ακραίες θερμοκρασίες, η ξηρασία, η ρύπανση, η έλλειψη τροφής, οι νέες ασθένειες που κάνουν την εμφάνισή τους όλο και πιο συχνά και τόσα ακόμα γεγονότα -με τα οποία ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι- είναι φυσικό να αυξάνουν τα επίπεδα της ανθρώπινης αγωνίας που σχετίζεται με την επιβίωσή μας ως είδος.

Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχουν κατά καιρούς χαρακτηρίσει αυτή την αγωνία ως «κλιματικό ή οικολογικό άγχος», με πολλούς εξ αυτών να υποστηρίζουν πως όσο αυξάνονται τα προβλήματα που σχετίζονται με το κλίμα, τόσο θα αυξάνεται και ο αριθμός των ατόμων που αντιμετωπίζουν την εν λόγω κατάσταση.

Παρακάτω, θα αναλύσουμε τι σημαίνει αυτή η έννοια, τι επιπτώσεις επιφέρει στην ψυχική αλλά και σωματική μας υγεία, ποια είναι τα συμπτώματα που μας προκαλεί αλλά και τι μπορούμε να κάνουμε για να την διαχειριστούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Τι είναι το «κλιματικό άγχος»;

Η Αμερικανική Ένωση Ψυχολογίας περιγράφει τον όρο «κλιματικό άγχος» ως «τον χρόνιο φόβο του περιβαλλοντικού κατακλυσμού που προέρχεται από την παρατήρηση του φαινομενικά αμετάκλητου αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής και της σχετικής ανησυχίας για το μέλλον του ατόμου και των επόμενων γενεών». Με πιο απλά λόγια, το κλιματικό άγχος συνιστά μια χρόνια και συνήθως αυξανόμενη ανησυχία των ανθρώπων για τις οικολογικές καταστροφές και τις απειλές του φυσικού περιβάλλοντος.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις του για την υγεία μας;

Το κλιματικό ή οικολογικό άγχος έχει αποδεδειγμένα προκαλέσει και εξακολουθεί να προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις για τη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων.

Έτσι, δεν είναι λίγες οι φορές που οι ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική καταστροφή έχουν οδηγήσει αρκετούς ανθρώπους στην ανάπτυξη συναισθημάτων ενοχής ή και ντροπής αναφορικά με το πώς μπορεί να έχουν «συμπεριφερθεί» στο περιβάλλον στο παρελθόν.

Άλλοι, πάλι, εκδηλώνουν συναισθήματα έντονης αδυναμίας και απαισιοδοξίας, εμμένοντας στη σκέψη ότι όσο ο χρόνος περνάει, δεν υπάρχει δυνατότητα να πραγματοποιηθούν αλλαγές με στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Μία τέτοια κατάσταση είναι πιθανό να δημιουργήσει σε πολλούς ανθρώπους την έντονη ανάγκη απόσπασης προσοχής, προκειμένου να αποφευχθούν οι φόβοι τους, η οποία με τη σειρά της τους εμποδίζει να αντιμετωπίσουν οι ίδιοι τα συναισθήματά τους ή περιλαμβάνει στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως η χρήση καθώς και η εξάρτηση από ουσίες ή αλκοόλ.

Όσον αφορά τις μικρότερες ηλικίες, μια παγκόσμια έρευνα (2018) για το κλίμα σε νέους ηλικίας 16 έως 25 ετών έδειξε ότι οι ψυχολογικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης «επηρεάζουν βαθιά τους νέους σε όλον τον κόσμο», την ίδια στιγμή που ελλοχεύει ο κίνδυνος να αναπτύξουν καταστάσεις όπως είναι η κατάθλιψη, το άγχος, οι φοβίες και οι διαταραχές.

Το παράδοξο είναι πως το οικολογικό άγχος δύναται να έχει και θετικές επιπτώσεις, με μια έρευνα που διεξήχθη από την εταιρεία παγκόσμιων τάσεων WGSN, να τονίζει πως το 90% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η σκέψη για την κλιματική κρίση αφενός τους κάνει να νιώθουν αγωνία για το μέλλον τους αφετέρου τους οδηγεί σε μία αλλαγή στη συνειδητοποίηση της ανάγκης φροντίδας του. Μετατρέπεται, με αυτό τον τρόπο, σε ένα είδος «πράσινου ακτιβισμού» .

Ποια είναι τα συμπτώματα που προκαλεί στον άνθρωπο;

Στο σημείο αυτό, θα ήταν παράλειψη να μην διευκρινιστεί επαρκώς πως ο κάθε ένας από εμάς βιώνει και εκφράζει διαφορετικά τα άγχη, τους φόβους και τις ανησυχίες του. Προς αποφυγή, επομένως, οποιασδήποτε γενίκευσης, παραθέτουμε ορισμένα συνήθη συμπτώματα που έχουν παρατηρηθεί σε ανθρώπους που πάσχουν από κλιματικό άγχος:

  • Έντονη θλίψη
  • Αντιπαραθέσεις ή καυγάδες με άτομο που αδιαφορούν για την προστασία του περιβάλλοντος
  • Ενοχή ή ντροπή αναφορικά με το προσωπικό ενεργειακό αποτύπωμα
  • Αισθήματα φόβου/πανικού
  • Θυμός/εκνευρισμός/νευρικότητα
  • Έλλειψη όρεξης για φαγητό
  • Αδυναμία ελέγχου των περιβαλλοντικών μας ανησυχιών
  • Διαταραχές ύπνου
  • Καταστροφικές σκέψεις
  • Μετα-τραυματικό στρες (αποκλειστικά για άτομα που έχουν βιώσει επιπτώσεις ή βλάβες από κάποια περιβαλλοντική καταστροφή)

Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, το κλιματικό άγχος μπορεί να προκαλέσει ακόμα και αίσθημα ασφυξίας ή ακόμα και κατάθλιψη.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να διαχειριστούμε το κλιματικό άγχος με τον καλύτερο δυνατό τρόπο;

Εάν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ένα και μόνο πράγμα ως θετικό μιας τέτοιας κατάστασης, αυτό σίγουρα είναι πως υπάρχουν αρκετοί τρόποι ώστε να μειώσουμε το κλιματικό μας άγχος, προστατεύοντας έτσι την ψυχική και σωματική μας υγεία.

Αναλυτικότερα:

Η αλλαγή των καθημερινών μας συνηθειών καθώς και η υιοθέτηση «πράσινων» και βιώσιμων πρακτικών τρόπου ζωής, όπως η επιλογή των φυσικών μετακινήσεων (περπάτημα, ποδηλασία κ.ά.), η μείωση των σκουπιδιών, η ανακύκλωση δύναται να «κάνουν τη διαφορά», επιδρώντας θετικά όχι μόνο για το περιβάλλον μας αλλά και για τη σωματική και ψυχική μας υγεία.

Επιπλέον, η συμμετοχή και συνεργασία μας σε κοινές δράσεις με άλλους που θέλουν επίσης να προστατεύσουν το περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας, της ουσιαστικής σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους, την αποφυγή της μοναξιάς, αυξάνοντας έτσι την αισιοδοξία και την ελπίδα μας. Μια μελέτη από τη Φλόριντα, μάλιστα, απέδειξε ότι η κοινή δράση συμβάλλει στην οικοδόμηση του ηθικού, στη μείωση του αισθήματος της ενοχής και κατά συνέπεια στην ελάττωση της συχνότητας της ψυχικής δυσφορίας για την κλιματική αλλαγή.

Οι προαναφερθείσες πρακτικές συνιστούν κάποια μικρά βήματα που μπορεί να κάνει καθένας από εμάς και που εάν μάλιστα συνδυαστούν αποτελούν προσπάθειες ικανές να φέρουν τελικά την πολυπόθητη αλλαγή.