Πηγαίνεις με το παιδί σου σε ένα εστιατόριο. Με τις τσαχπινιές του γνωρίζει το ζευγάρι στο διπλανό τραπέζι. Την ώρα που φεύγουν από το μαγαζί, σας χαιρετούν, δίνοντάς σου πολλά συγχαρητήρια για τον τρόπο που το έχεις μεγαλώσει. Τους ευχαριστείς, ενώ από μέσα σου σκέφτεσαι: «Πού να ήξεραν πόσες ώρες το έχω μπροστά σε οθόνες, προκειμένου να τελειώσω τις δουλειές μου;»

Τι; Δεν έχεις παιδί; Ε, ας μιλήσουμε τότε για τη δουλειά σου. Έχεις μόλις ολοκληρώσει με μεγάλη επιτυχία το απαιτητικό project που σου ανέθεσαν, επειδή μόνο εσύ μπορούσες να το φέρεις εις πέρας. Ενώ οι ανώτεροί σου σε συγχαίρουν γι’ αυτό, σκέφτεσαι: «Πώς τους ξεγέλασα πάλι, ένας θεός ξέρει!».

Ούτε δουλειά έχεις; Ε σίγουρα έχεις σχέσεις με κάποιους ανθρώπους. Και σίγουρα έχεις δεχτεί κάποια στιγμή ένα κομπλιμέντο για κάτι που κάνεις καλά. Αν τότε, αντί να νιώθεις μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, αισθάνεσαι ανεπαρκής και σε κυριεύει φόβος ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανακαλύψουν ότι τους έχεις εξαπατήσει, είσαι κι εσύ στο 70% των ατόμων που έχουν βιώσει το Impostor ή Imposter Syndrome.

Με λίγα λόγια, το Σύνδρομο του Απατεώνα, όπως μεταφράζεται στα ελληνικά, είναι η ψυχική κατάσταση στην οποία μπαίνεις επειδή αμφισβητείς διάφορες ικανότητές σου (που συχνά αναγνωρίζονται από τον περίγυρό σου) και πιστεύεις ότι μπορεί να εκτεθείς ανά πάσα στιγμή, όταν οι άλλοι ανακαλύψουν την ανεπάρκειά σου. Ο όρος Impostor Syndrome πρωτοαναφέρθηκε το 1978 από τις ψυχολόγους Pauline Clance και Suzanne Imes. Λίγα χρόνια αργότερα η πρώτη δημιούργησε ένα τεστ, προκειμένου να μπορεί κάποιος απαντώντας σε απλές ερωτήσεις, να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθμό βιώνει συμπτώματα του Impostor Syndrome.

«Χιλιάδες άνθρωποι ανά τον κόσμο -άντρες και γυναίκες- ανησυχούν κρυφά ότι δεν είναι τόσο λαμπροί, ταλαντούχοι ή ικανοί όσο οι άλλοι πιστεύουν γι’ αυτούς» γράφει στο site της η Dr. Valerie Young, που έχει αφοσιωθεί στη μελέτη και τη θεραπεία του Impostor Syndrome. Σύμφωνα με τα λεγόμενά της, υπάρχουν πέντε τύποι του Συνδρόμου.

1. Τελειομανής

Αν θες να κάνεις κάτι σωστά, κάν’ το μόνος σου. Αυτό είναι το μότο του. Όλο του το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο πώς γίνεται κάτι. Κι αν η απάντηση δεν συμβαδίζει με τη δική του εικόνα του τέλειου, δεν νιώθει ικανοποίηση. Πολλές φορές επιβάλλει τα υψηλά stardards του και στους άλλους πχ. Πώς δίπλωσες έτσι την μπλούζα; Και δεν σου έχω πει να βάζεις τα μαχαιροπίρουνα με αυτόν τον τρόπο μέσα στο συρτάρι; Ό,τι αποκλίνει από το δικό του τέλειο τού δημιουργεί αναστάτωση και απογοήτευση.

2. Υπεράνθρωπος

Έχει κοινά στοιχεία με τον τελειομανή, με βασική διαφορά ότι η ικανοποίησή του προκύπτει από την ικανότητα να είναι τέλειος σε πολλούς διαφορετικούς ρόλους. Η πίεση που νιώθει καθημερινά είναι εσωτερική και εξωτερική προκειμένου να ανταπεξέλθει στα πάντα άριστα, βγάζοντας μάλιστα προς τα έξω την εικόνα ότι όλα συμβαίνουν φυσικά και αβίαστα.

3. Natural genius

Ο πήχης του για τα πάντα βρίσκεται υπερβολικά ψηλά και κριτήριο επιτυχίας είναι η ευκολία και η ταχύτητα με την οποία τα ολοκληρώνει. Αν λοιπόν χρειαστεί να δουλέψει πολύ σκληρά για μια δουλειά ή για μια σχέση, νιώθει ντροπή και απογοήτευση.

4. Σολίστας

Δεν έχει χειρότερο από το να ζητάει βοήθεια. Θέλει να τα κάνει όλα μόνος όχι επειδή έτσι θα τα κάνει καλύτερα όπως ο τελειομανής, αλλά γιατί μόνο αν δεν λάβει βοήθεια, θεωρεί ότι η επιτυχία έχει αξία. Αν καταφέρει κάτι ως αποτέλεσμα συλλογικής εργασίας, θεωρεί ότι η αξία της επιτυχίας μειώνεται.

5. Ειδικός

Το κυνήγι της χαμένης γνώσης είναι το χόμπι του. Όσο πιο εξειδικευμένος νιώθει, τόσο πιο ασφαλής αισθάνεται, γι’ αυτό επιδιώκει διαρκώς να κάνει μαθήματα, να παίρνει πιστοποιήσεις και να αποκομίζει νέες εμπειρίες. Όμως παντού βρίσκει μπροστά του απάτητο έδαφος να κατακτήσει, με αποτέλεσμα να μη θεωρεί ποτέ τις γνώσεις του επαρκείς. Χαρακτηριστικό σημάδι είναι ο φόβος να μιλήσει για ένα θέμα εκθέτοντας τις απόψεις του επειδή θεωρεί ότι υπάρχουν πράγματα που δεν ξέρει και δεν θέλει να εκτεθεί

Υποσυνείδητες προεκτάσεις του Συνδρόμου Impostor

Ανεξάρτητα από τους παραπάνω τύπους, οι πάσχοντες από το Σύνδρομο Impostor έχουν κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα το μόνιμο άγχος που νιώθουν μην αποκαλυφθεί η αλήθεια τους. Προκειμένου, λοιπόν, να διαχειριστούν αυτό το άγχος εμφανίζουν υποσυνείδητα, σύμφωνα με την Dr. Young, κάποιους μηχανισμούς προστασίας. Αυτοί είναι:

  1. Προσπαθούν να περνούν απαρατήρητοι
  2. Δουλεύουν πολύ σκληρά και προετοιμάζονται υπερβολικά για τα πάντα
  3. Λειτουργούν διαισθητικά και έχουν γούρια
  4. Είναι αναβλητικοί
  5. Δεν τελειώνουν ποτέ κάτι
  6. Διατηρούν ένα χαμηλό προφίλ, που δεν αλλάζει ποτέ
  7. Αυτοσαμποτάρονται

Τι να κάνεις για να ξεπεράσεις το Σύνδρομο Impostor;

Εάν όσα προαναφέρθηκαν σε φωτογραφίζουν και δεν αντέχεις να ζεις με αυτές τις συμπεριφορές, η Dr. Young προτείνει τα εξής:

  1. Σπάσε τη σιωπή! Η ντροπή δεν βοηθάει να ξεπεράσεις κάποιες καταστάσεις. Αντιθέτως το να μιλάς γι’ αυτές και να τις μοιράζεσαι είναι αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης.
  2. Διαχώρισε τα συναισθήματα από τα γεγονότα. Συμβαίνει σε όλους να νιώθουμε χαζοί κάποιες φορές, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε κιόλας.
  3. Αναγνώρισε πότε είναι λογικό να νιώθεις “απατεώνας”. Η αίσθηση του ανήκειν δίνει αυτοπεποίθηση. Αν πχ. βρίσκεσαι σε ένα περιβάλλον που είσαι το νεότερο άτομο ανάμεσα σε πολλούς μεγάλους, ο Θεσσαλονικιός ανάμεσα σε Αθηναίους, ο δυσλεκτικός ανάμεσα σε άριστους κ.ο.κ. είναι λογικό να αγχώνεσαι περισσότερο, καθώς νιώθεις ότι εκπροσωπείς ένα ολόκληρο σύνολο.
  4. Δώσε έμφαση στα θετικά. Τα καλά νέα είναι πχ. ότι ως τελειομανής νοιάζεσαι βαθύτατα για την ποιότητα της δουλειάς σου. Συνέχισε να επιδιώκεις την τελειότητα, όμως στα πράγματα που έχει σημασία (όχι στα μικρά καθημερινά).
  5. Καλλιέργησε τις υγιείς αντιδράσεις στην αποτυχία και στα λάθη. Μάθε να σηκώνεσαι και να συνεχίζεις την προσπάθεια όπως οι αθλητές όταν χάνουν.
  6. Βρες το δίκιο σου στους κανόνες. Αν πχ. νιώθεις ότι πρέπει να έχεις πάντα μια απάντηση για κάτι, άρχισε να αναγνωρίζεις ότι όπως όλοι έτσι κι εσύ έχεις δικαίωμα να μην ξέρεις κάτι. Αν φοβάσαι τα λάθη, δες ότι ο κανόνας είναι πως όλοι κάνουν λάθη.
  7. Γράψε νέα σενάρια. Προσπάθησε να αλλάξεις του διαλόγους που παίζονται στο κεφάλι σου. Αντί να σκέφτεσαι «πού να ήξεραν ότι δεν έχω ιδέα τι κάνω με αυτό το θέμα», μπορείς να λες «όλοι νιώθουν έτσι στην αρχή. Μπορεί να μην τα ξέρω όλα, όμως ξέρω πού να ψάξω για να βρω τις απαντήσεις».
  8. Οραματίσου την επιτυχία. Πριν ρωτήσεις κάτι σε ένα κοινό που σε αγχώνει, ζήσε το όλο σκηνικό στη σφαίρα της φαντασίας. Μέσα στο ασφαλές αυτό περιβάλλον, θα βρεις λύσεις και σε απρόσμενες καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν.
  9. Επιβράβευσε τον εαυτό σου. Σταμάτα να αναζητάς την επιβεβαίωση από εξωτερικούς παράγοντες και διεκδίκησέ την από τον ίδιο τον εαυτό σου.
  10. Υποκρίσου ότι συμβαίνει και θα συμβεί. Η αυτοπεποίθηση χτίζεται σταδιακά. Μην περιμένεις, λοιπόν, πρώτα να την κατακτήσεις και μετά να δείξεις τον εαυτό σου. Δείξε τον εαυτό σου και θα έρθει κι η αυτοπεποίθηση.