Είσαι πρωτότοκο; Τότε μάλλον θα είσαι και το πιο υπεύθυνο από τα αδέρφια. Αν είσαι ο “βενιαμίν” είσαι το πιο προχωρημένο και σκανταλιάρικο. Κι αν είσαι μεσαίο παιδί, τότε μάλλον είσαι καλός διπλωμάτης. Εν έτη 2022 η ψυχολογία βρίσκεται παντού: από τα lifestyle περιοδικά και τις συζητήσεις στις πρωινές εκπομπές μέχρι τις συζητήσεις μας μαζί με τον καφέ. Αυτή η εκλαϊκευμένη πλευρά της επιστήμης αποκαλύπτει πόσο έντονη είναι πλέον η ανάγκη όλων μας να μιλάμε ανοιχτά και με άνεση για θέματα που άπτονται όχι μόνο της ψυχικής υγείας αλλά και της αυτοβελτίωση και της αυτογνωσίας. Στο πλαίσιο αυτό πολλά έχουν γραφτεί κι ακουστεί σχετικά με τη σειρά γέννησης και το πώς αυτη επηρεάζει το άτομο. Πόσα από αυτά μπορούμε, άραγε, να εμπιστευτούμε και, τελικά, από πού προέκυψε αυτή η θεωρία εξαρχής;
Σειρά γέννησης και προσωπικότητα: Η θεωρία του Alfred Adler
Την εποχή που ο Sigmund Freud πρωτοπορούσε στον τομέα της ψυχιατρικής στη Βιέννη, στις αρχές του 20ου αιώνα, ένας ακόμα μεγάλος ψυχολόγος ήρθε να εμπνευστεί και να αμφισβητήσει τις θεωρίες του και να δημιουργήσει, τελικά, τη δική του. Σύμφωνα με τον Adler, η σειρά με την οποία ένα παιδί έχει γεννηθεί μέσα στην οικογένεια, καθορίζει τον τρόπο σκέψης και τη συμπεριφορά του. Αυτό ωστόσο δεν συμβαίνει από τη στιγμή που γεννιούνται, αλλά διαμορφώνεται σταδιακά μέσα από τη δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ των μελών της οικογένειας, κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Και παρόλες τις διαφορές που παρουσιάζει κάθε οικογένεια από τη διπλανή της, ορισμένες συμπεριφορές και προσδοκίες είναι κοινές, ιδίως όταν μιλάμε για κοινωνίες παρόμοιες.
Παρόλο που έχουν περάσει περισσότερα από 100 χρονια από την πρώτη διατύπωση της θεωρίας του Adler, δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά ερευνητικά στοιχεία για να τη διαψεύσουν. Αντιθέτως, από εμπειρική παρατήρηση και μόνο, εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο έχουν αποδεχτεί τη θεωρία αφού πολύ συχνά βλέπουν τον ίδιο τους τον εαυτό μέσα σε αυτή. Ανακάλυψε παρακάτω αν είσαι κι εσύ ένας από αυτούς.
Αν είσαι πρωτότοκο…
Σύμφωνα με τη θεωρία του Adler, που αργότερα συνδυάστηκε και ενισχύθηκε από την αναπτυξιακή θεωρία του Erickson, το πρωτότοκο παιδί χαίρει, για ένα διάστημα έστω, όλης της φροντίδας και της προσοχής των γονιών του. Και “προσγειώνεται” απότομα στην πραγματικότητα με τον ερχομό του δεύτερου παιδιού. Προκειμένου να διατηρήσει την εύνοια των γονιών, γίνεται πολύ υπεύθυνο και φροντιστικό απέναντι στα αδέρφια, περισσότερο απ’ότι θα άρμοζε στην ηλικία του. Παράλληλα υπάρχουν από αυτό προσδοκίες να αποτελεί “το καλό παράδειγμα” για όλα τα αδέρφια και να κατακτά υψηλούς στόχους γεγονός που του χαρίζει δεξιότητες ηγεσίας και αυτοδιαχείρισης, αλλά και εξαιρετικά έντονο στρες.
Σειρά γέννησης και προσωπικότητα: Αν είσαι μεσαίο παιδί…
Το μεσαίο παιδί δεν είναι ούτε το over-achiever πρώτο, ούτε το “χαϊδεμένο” τελευταίο. Είναι στη μέση και συχνά έχει δυσκολία στον αυτοπροσδιορισμό. Γι’ αυτό και στην πορεία ενδέχεται να γίνει και το πιο δημιουργικό, εκείνο που δοκιμάζει να χαράξει δική του πορεία, συνήθως διαφορετική από την προδιαγεγραμμένη των αδερφών του. Είναι εξαιρετικοί διπλωμάτες αφού καλούνται από πολύ νωρίς να ενώσουν τα δύο άκρα της οικογένειας αλλά και μπορούν να γίνουν και πολύ ανταγωνιστικά προκειμένου να υπερισχύσουν. Χωρίς τις ευθύνες που βαραίνουν από νωρίς το πρωτότοκο, αλλά ούτε και την υπερπροστασία που δέχεται το τελευταίο, τα μεσαία παιδιά έχουν από νωρίς τα “φόντα” να γίνουν ισορροπημένοι, επιτυχημένοι ενήλικες.
Σειρά γέννησης και προσωπικότητα: Αν είσαι το μικρότερο παιδί…
Το μικρό παιδί της οικογένειας σπάνια μπορεί να κάνει λάθος. Αναζητά έντονα προσοχή από την αρχή της ζωής του, και συνήθως τη λαμβάνει όχι μονάχα από τους γονείς αλλά και από κάθε μέλος της οικογένειας. Κι είναι αυτή η ανάγκη για προσοχή που του χαρίζει την περισσότερη γοητεία, ανάμεσα στα αδέρφια. Ως ενήλικοι, αυτά τα άτομα μπορεί να θεωρούν πως οι άλλοι οφείλουν να τα φροντίζουν και να τα επιβεβαιώνουν γεγονός που τους στερεί το κίνητρο και την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να θέτουν στόχους και να τους επιτυγχάνουν. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, μιμούνται τη φροντιστική διάθεση που τόσο απολαμβάνουν κι έτσι καταλήγουν σε επαγγέλματα που σχετίζονται με την προσφορά υπηρεσιών.
Σειρά γέννησης και προσωπικότητα: Αν είσαι μοναχοπαίδι…
Το παιδί που μεγαλώνει ως το μόνο, μέσα σε μια οικογένεια, αναπόφευκτα θα κάνει περισσότερη παρέα με ενήλικους κι έτσι μπορεί να αποκτήσει “μεγαλίστικους” τρόπους συμπεριφοράς από μικρό. Έτσι, συνδυάζοντας τα χαρακτηριστικά του πρωτότοκου και του μικρότερου παιδιού, τα μοναχοπαίδια μπορεί να είναι πολύ επιτυχημένα αλλά και εξαρτημένα από τους γονείς τους αφού κι εκείνοι είναι προσηλωμένοι στη δική του ανάπτυξη και επιτυχία. Ως ενήλικοι μπορεί να έχουν πείσμα αφού δεν έχουν συνηθίσει να συμβιβάζονται ή να διαπραγματεύονται με άλλους. Είναι ωστόσο και ανεξάρτητοι από νωρίς, παραγωγικοί και έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν ταχύτατα.
Κι αν όλα αυτά δεν μου ταιριάζουν;
Όπως σε κάθε καλή θεωρία, και η θεωρία του Adler έχει πολλές εξαιρέσεις. Έτσι αν υπάρχει μια απόσταση 5 κι επιπλέον χρόνων μεταξύ γεννήσεων, τα παιδιά είναι πιθανό να μην παρουσιάζουν τις ιδιότητες που αναλογούν στη “σειρά” τους. Σε αυτή την περίπτωση το πρώτο παιδί μπορεί να έχει τα στοιχεία ενός μοναχοπαιδιού ενώ το δεύτερο που έχει γεννηθεί πολύ αργότερα να μοιάζει με πρωτότοκο, αν ακολουθήσουν κι άλλα, ή με μοναχοπαίδι, αν όχι. Αντίστοιχα, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν ιατρικές δυσκολίες στα πρώτα χρόνια της ζωής του ίσως έχει περισσότερα χαρακτηριστικά του μικρότερου παιδιού της οικογένειας, ακόμα κι αν έχει γεννηθεί πρώτο. Η θεωρία δεν μπορεί να ισχύει, επίσης, στα δίδυμα αδέρφια που τελικά μοιάζουν με μεσαία, συναγωνιζόμενα για την προσοχή των γονιών από νωρίς. Αντίστοιχες παραλλαγές παρατηρούνται σε μεικτές οικογένειες που οι γονείς και οι οικιακές συνθήκες διαφέρουν έντονα αλλά και σε κοινωνίες, σαν την παραδοσιακή ελληνική, που φέρουν έντονα πεποιθήσεις σχετικά με το φύλο. Εκεί τα αγόρια της οικογένειας ίσως να είναι πάντα λίγο πιο ανέμελα και τα κορίτσια πιο προστατευμένα, ανεξάρτητα από τη σειρά γέννησής τους.
