Eίναι γνωστή η φράση «όταν δεν μιλάει το στόμα, μιλάει το σώμα», δηλαδή αυτό που δεν μπορούμε να εκφράσουμε με λέξεις έρχεται στο φως με τη μορφή σωματικής αδιαθεσίας ή πόνου. Η έννοια των ψυχοσωματικών ασθενειών υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια – ας θυμηθούμε τον Ιπποκράτη που έλεγε ότι κάθε νόσος ξεκινάει πρώτα από την ψυχή και μετά καταλήγει στο σώμα.
Με τον όρο ψυχοσωματικές παθήσεις εννοούμε τις παθήσεις που χαρακτηρίζονται από ψυχογενές υπόστρωμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι περισσότερες ασθένειες είναι ψυχοσωματικές, δηλαδή εμπλέκουν το συναίσθημα και τη σκέψη με το σώμα. Ωστόσο, σε κάποιες ασθένειες οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, μπορούν να ενεργοποιήσουν τα συμπτώματα, να τα επιδεινώσουν και να επηρεάσουν την πορεία της νόσου.
Τα πιο συνηθισμένα συστήματα του σώματος στα οποία μπορεί να εκφράζονται δυσάρεστες ψυχονοητικές καταστάσεις είναι το καρδιαγγειακό (π.χ. υπέρταση, αρρυθμίες), γαστρεντερικό (π.χ. πόνος στο στομάχι, ευερέθιστο έντερο), αναπνευστικό (π.χ. άσθμα) και μυοσκελετικό (π.χ. χρόνια μυική κόπωση, ένταση και πόνος στον αυχένα). Επίσης, ψυχοσωματικό υπόβαθρο υπάρχει στα αυτοάνοσα νοσήματα, τις δερματικές παθήσεις (π.χ. ψωρίαση, εκζεμα), όπως και στην πρόωρη και ξαφνική τριχόπτωση. Είναι απαραίτητο να τονιστεί πως η προσέγγιση θα πρέπει να είναι ολιστική και είναι αναγκαία η παρακολούθηση από τον προσωπικό θεράποντα ιατρό.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση μίας ψυχοσωματικής πάθησης;
Ένας σημαντικός παράγοντας είναι το χρόνιο στρες. Η ύπαρξη χρόνιων δυσάρεστων συναισθηματικών καταστάσεων, όπως θλίψη, φόβος, θυμός, απουσία χαράς, ανησυχία, παράπονο που συνοδεύονται από αρνητικές σκέψεις όπως δεν αξίζω, είμαι άτυχος, γιατί σε μένα, η ζωή είναι δύσκολη, οι άλλοι φταίνε, είμαι ανήμπορος, κάτι κακό θα συμβεί. Όλα τα παραπάνω οδηγούν το άτομο χωρίς να το συνειδητοποιεί να σπαταλά την ενέργεια που του έχει δοθεί και στο τέλος να είναι άδειος-στραγγισμένος, βιώνοντας μία εξαντλητική καθημερινότητα, σαν να αιμορραγεί εσωτερικά.
Ένα τραυματικό γεγονός ζωής, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, διαζύγιο,ατύχημα, απόλυση, κ.ά., το οποίο έχει αποθηκευτεί παραμένοντας ανεπεξέργαστο μέσα στον ψυχισμό του ατόμου, συχνά προηγείται από την εμφάνιση του ψυχοσωματικού συμπτώματος. Το άτομο για να καταφέρει να επιβιώσει απωθεί το ψυχικό κόστος που είχε για τον ίδιο το γεγονός αυτό με αποτέλεσμα να καταλήγει στο να εκτονωθεί μέσω ενός σωματικού συμπτώματος.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο τόσο στον τομέα της πρόληψης όσο και στην αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών παθήσεων. Αποτελεί ένα ασφαλές πλαίσιο μέσα στο οποίο, δίνεται στο θεραπευόμενο ο απαραίτητος χρόνος και χόρος, να αφηγηθεί την προσωπική του ιστορία, να παρατηρήσει τον εαυτό του, να έρθει σε επαφή με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα απωθημένα τραύματά του, να αναλογιστεί τη μέχρι τώρα πορεία ζωής του, να συνειδητοποιήσει τα εσωτερικά του κίνητρα, τις προτεραιότητες, τα όνειρα και τις αξίες του.
Μέσα από τον δρόμο της αυτογνωσίας δημιουργεί μία όμορφη, ειλικρινής και υποστηρικτική σχέση με τον εαυτό. Μαθαίνει να διατηρεί τη σύνδεση με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του και να διεκδικεί τους στόχους του. Έτσι μειώνει τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση μίας ψυχοσωματικής ασθένειας.
Συμπερασματικά, καταπιεσμένα συναισθήματα, εσωτερικές συγκρούσεις, ανεκπλήρωτες ανάγκες, απαγορευμένες επιθυμίες και ανεπεξέργαστα γεγονότα ζωής εξασθενούν την άμυνα του οργανισμού. Αυτός είναι και ο λόγος που μπορεί να ευνοήσουν την εμφάνιση ενός ψυχοσωματικού συμπτώματος. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου η κακή ψυχολογία συντηρεί την ψυχοσωματική πάθηση και αποτρέπει την ίαση.
Τι γίνεται όταν το ψυχοσωματικό σύμπτωμα έχει κάνει την εμφάνιση του κατά την επίσκεψη του ατόμου στο γραφείο του θεραπευτή;
Η ψυχή και το σώμα βρίσκονται σε πλήρη αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Η ασθένεια είναι ένα μήνυμα που μας στέλνει ο εαυτός μας μέσω του σώματος μας για να μας δείξει ότι βιώνουμε κάποιο συναισθηματικό αδιέξοδο και χρειάζεται να προβούμε σε κάποια αλλαγή. Στη συστημική προσέγγιση το σύμπτωμα είναι μία εσωτερική πληροφορία όπου το άτομο που το βιώνει χρειάζεται να στραφεί μέσα του, ώστε μπορέσει να αποκρυπτογραφήσει το μήνυμα που φέρει.
Ένα σημείο στο οποίο εστιάζουμε ψυχοθεραπευτικά στις περιπτώσεις ψυχοσωματικών ασθενειών είναι τα συναισθήματα. Ο θεραπευόμενος έρχεται σε επαφή με το γεγονός ότι το σώμα του λειτουργεί ως ένα μέρος, όπου ασυνείδητα έχουν αποθηκευτεί πληθώρα συναισθημάτων τα οποία ζητούν να ακουστούν. Πίσω από τη συμπτωματολογία βρίσκεται συσσωρευμένος πόνος αλλά και επιθυμίες, ανάγκες, ταλέντα, ομορφιά, τα οποία απώθησε για να μπορέσει να επιβιώσει κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.
Κατά τη διάρκεια του ψυχοθεραπευτικού ταξιδιού συνειδητοποιεί τον τρόπο που τα καταπιεσμένα συναισθήματα επηρεάζουν στην καθημερινότητα και εκπαιδεύεται στο να δημιουργήσει τον κατάλληλο για τον ίδιο τρόπο, ώστε να εκφραστούν-εκτονωθούν. Επίσης, οδηγείται στο να αποκρυπτογραφήσει το προσωπικό για εκείνον μήνυμα που φέρει το σύμπτωμα που βιώνει. Mέσα από το δρόμο της αυτογνωσίας συνδέεται εκ νέου με τον αυθεντικό του εαυτό και μαθαίνει να ακούει, να εκφράζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του, βάζοντας ως προτεραιότητα την αυτοφροντίδα του σε ψυχικό και σωματικό επίπεδο.
Ας κρατήσουμε, πως δεν μπορούμε να απωθήσουμε ή να διώξουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα, η μόνη λύση είναι να τα λεκτικοποιήσουμε, να εκφραστούν και να εκτονωθούν, διαφορετικά θα ψάχνουν το δικό τους τρόπο να εξωτερικευθούν μέσω ενός συμπτώματος.
