Εγώ ενημερώθηκα από μια φίλη μου. Εκείνη από την κατά ένα έτος μεγαλύτερη ξαδέρφη της, που είχε μάθει τα πάντα από ένα φίλο της. Ο φίλος είχε καταγράψει τις πληροφορίες που του έδωσε μεγαλύτερος φίλος μετά από παρακολούθηση “εκπαιδευτικής” ταινίας που έφτασε στα χέρια του με τη βοήθεια του μεγαλύτερου αδερφού του. Κανένας από εμάς δεν μπορούσε να ζητήσει περισσότερες διευκρινίσεις. Και όλοι καταγράψαμε το σεξ σαν κάτι μυστικό, πονηρό και κάπως κακό που δεν έπρεπε να γνωρίζουμε, παρόλο που το μόνο βέβαιο ήταν ότι αργά ή γρήγορα θα μας αφορούσε.
«Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής διαπαιδαγώγησης, αν και οι περισσότεροι γονείς το αντιμετωπίζουν σαν ένα διαφορετικό κεφάλαιο που δεν αγγίζουνε μέχρι πολύ αργότερα» λέει η Ασημίνα Αγγελίδου, παιδοψυχολόγος, ψυχολόγος υγείας και ψυχοθεραπεύτρια, τονίζοντας ότι είναι σημαντικό όχι μόνο να μην την παραμελούμε, αλλά και να ξεκινάμε από πολύ μικρή ηλικία. Μόνο έτσι μπορεί να χτιστεί η εμπιστοσύνη στη σχέση γονιού-παιδιού, ώστε όταν φτάσει στην εφηβεία και αντιμετωπίσει σοβαρούς προβληματισμούς σχετικά με τη σεξουαλικότητά του, να μπορεί να ανοιχτεί στο γονιό.
«Η υψηλής ποιότητας σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχει μακροχρόνια οφέλη για την υγεία» αναφέρεται σε σχετικό άρθρο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), όπου διευκρινίζεται ότι οι νέοι άνθρωποι, όταν έχουν ενημέρωση για τη σεξουαλικότητα, τη σεξουαλική υγεία και τα δικαιώματά τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να καθυστερήσουν την πρώτη σεξουαλική επαφή τους και όταν πλέον μπαίνουν ενεργά στη σεξουαλική ζωή, να λαμβάνουν τις απαραίτητες προφυλάξεις. Στην ερώτηση «πότε πρέπει να ξεκινάει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση;» ο Π.Ο.Υ. απαντάει ότι σύμφωνα με οδηγίες των Ηνωμένων Εθνών, η αρχή πρέπει να γίνεται μαζί με την υποχρεωτική εκπαίδευση, δηλαδή κατά την περίοδο του νηπιαγωγείου. Ωστόσο τονίζεται ότι πρόκειται για διαδικασία που διαρκεί εφ’ όρου ζωής και συχνά ξεκινάει νωρίτερα από το σπίτι, από τους φροντιστές του παιδιού, τους οποίους εμπιστεύεται περισσότερο από οποιονδήποτε. Εννοείται βέβαια ότι οι πληροφορίες που δίνονται είναι κλιμακούμενες, δηλαδή προσαρμόζονται τόσο στην ηλικία όσο και στην ωριμότητα του κάθε παιδιού.
Πώς μιλάμε για το σεξ με ένα νήπιο
«Όσο μικρότερο είναι το παιδί όταν αρχίζει η σεξουαλική αγωγή, τόσο το καλύτερο» λέει η Ασημίνα που εντοπίζει την ιδανική ηλικία γύρω στα 4 έτη, όταν το παιδί έχει και τις πρώτες ερωτήσεις του, άσχετα από το αν τις λέει ή τις κρατάει για τον εαυτό του. «Σε αυτή τη φάση θα πρέπει να μάθει να κατονομάζει τα μέλη του σώματος κανονικά -όχι με χαϊδευτικά ή υποκοριστικά ονόματα- και να κάνει τη διαφοροποίηση των δύο φύλων». Πολύτιμη μπορεί να είναι η συνδρομή σχετικών βιβλίων ή παιχνιδιών όπως πχ. παζλ που το παιδί φτιάχνει το ανθρώπινο σώμα και εξοικειώνεται με τις διαφορές του αρσενικού από το θηλυκό. «Επίσης, καλό είναι να γίνει μια πρώτη αναφορά στο τι επιτρέπεται να μας αγγίζουν και να αγγίζουμε για την προστασία του εαυτού μας» συμπληρώνει η Ασημίνα, τονίζοντας ότι το θέμα αυτό θα συνεχίσει να μας απασχολεί και για τα επόμενα χρόνια, καθώς πολλά παιδιά στο πλαίσιο του παιχνιδιού μπορεί πχ. να κατεβάσουν το παντελόνι ενός άλλου παιδιού. Παρόλο που δεν το κάνουν με πονηριά και σκοπιμότητα, θα πρέπει να εξηγήσουμε γιατί αυτό δεν είναι σωστό και να γίνει μία συζήτηση γύρω από το ασφαλές παιχνίδι, το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε και τις χειρονομίες που κάνουμε. «Μέχρι το τέλος του νηπιαγωγείου, το πιθανότερο είναι να έχουμε ερωτηθεί “πώς γίνονται τα παιδιά;” και είναι σημαντικό να μην απαντήσουμε “είσαι μικρός/ή για να μάθεις” αλλά να μιλήσουμε στο παιδί ειλικρινά με απλή, κατανοητή γλώσσα χωρίς να μπούμε σε ιδιαίτερες λεπτομέρειες και παραλείποντας αναφορές σε πελαργούς, πεταλούδες κτλ.».
Πώς μιλάμε για το σεξ με ένα παιδί του δημοτικού
Σύμφωνα με την Ασημίνα, όταν ένα παιδί πηγαίνει στο δημοτικό, παύει να βρίσκεται σε ένα πολύ προστατευμένο περιβάλλον, αφού έρχεται πλέον σε επαφή με μεγαλύτερες ηλικίες και εκτίθεται σε πολύ διαφορετικές συμπεριφορές και καινούργιες πληροφορίες. Καθώς δεν μπορούμε να ελέγξουμε τι μαθαίνει, είναι σημαντικό να συζητάμε μαζί του. Η κουβέντα λοιπόν που αφορά στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση διευρύνεται τώρα με περισσότερα δεδομένα για τις διαφορές των δύο φύλων, τα στερεότυπα, τα κοινωνικά ταμπού, την έννοια της οικογένειας και βέβαια την αναπαραγωγική διαδικασία. Το πόσες λεπτομέρειες θα πούμε για τη σεξουαλική πράξη εξαρτάται από την ωριμότητα του κάθε παιδιού. Αν νιώθουμε ότι δεν είναι έτοιμο να μάθει, λέμε κάτι πιο ειδικό σε σχέση με όσα γνώριζε από το νηπιαγωγείο, αλλά όχι τα πάντα. Σε κάθε περίπτωση, το θέμα είναι να μην το αντιμετωπίζουμε σαν μωρό που δεν πρέπει να μάθει. Έτσι όταν φτάνει στο τέλος του δημοτικού, οφείλουμε να του έχουμε μιλήσει για την πράξη της αναπαραγωγής και να το προετοιμάσουμε για τις σωματικές και συναισθηματικές αλλαγές που πρόκειται να βιώσει κατά την εφηβεία.
Πάντα με τρόπο ανθρώπινο, κατανοητό και ειλικρινή
«Είναι επένδυση να συζητάμε για όλα τα παραπάνω θέματα από πολύ νωρίς με τα παιδιά μας» διαπιστώνει η Ασημίνα, τονίζοντας ότι στη σεξουαλική αγωγή δεν χωράει η συντηρητικότητα. «Οι περισσότεροι γονείς την αποφεύγουν από ντροπή ή αμηχανία αλλά πρέπει να γίνεται και να αφιερώνεται χρόνος σε αυτή». Το να πεις θα το συζητήσουμε αργότερα κι αυτό το αργότερα να μην έρχεται ποτέ δείχνει ότι υπάρχει κάτι το μυστικό και ίσως μη αποδεκτό πάνω στο σεξ. Οπότε αν αντιμετωπίζουμε τόσο μεγάλη δυσκολία, καλό είναι να ζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού που θα αναλάβει να δώσει τις απαραίτητες εξηγήσεις στο παιδί. Όπως παρατηρεί η Ασημίνα, συχνά υπάρχει και άγνοια ή ανεπαρκείς γνώσεις των γονέων πάνω σε θέματα όπως πχ. η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, για τα οποία καλό είναι να είναι ενημερωμένα τα παιδιά.
Όσον αφορά στο ύφος και τον τόνο με τον οποίο μιλάμε στα παιδιά για τα σεξουαλικά θέματα, πρέπει να είναι τυπικός όπως εάν καταπιανόμασταν με οποιοδήποτε άλλο θέμα συμπεριφοράς πχ. ότι πρέπει να είναι συνεπές στην ώρα του. Υπαινιγμοί και γελάκια δεν έχουν θέση σε αυτές τις κουβέντες. «Επειδή όμως είμαστε άνθρωποι κι οι γονείς και μπορεί να νιώσουμε αμηχανία γιατί κουβαλάμε τα δικά μας στερεότυπα, το καλύτερο είναι να το ομολογήσουμε και να εξηγήσουμε στο παιδί τι συμβαίνει» λέει η Ασημίνα. Μπορούμε να του πούμε ότι ντρεπόμαστε γιατί στη δική του ηλικία δεν συζητούσαμε με τους γονείς μας αντίστοιχα ζητήματα, οπότε τώρα μας φαίνεται περίεργο να του τα εξηγούμε. Είναι σίγουρο ότι μετά από λίγο οι ανασφάλειες και τα γελάκια θα φύγουν κι αυτό που θα μείνει είναι ότι το παιδί θα έχει μάθει για τη σεξουαλικότητα από εμάς τους ίδιους -όχι από ένα συμμαθητή, από έναν άλλο συγγενή ή από έναν άγνωστο!
