Ανεξάρτητα παιδιά. Aυτές οι δύο λέξεις αντηχούν στο μυαλό των περισσότερων από εμάς όταν ακούμε τη φράση «μοντεσσοριανή εκπαίδευση», και όχι άδικα.
Το μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης «γεννήθηκε» από την Μαρία Μοντεσσόρι στα τέλη του 19ου αιώνα. Συνδυάζοντας τις σπουδές της Ιατρικής και των Παιδαγωγικών και της Ψυχολογίας, έθεσε τις βάσεις σε ένα σύστημα όπου ο πυρήνας είναι η βαθιά εμπιστοσύνη στο παιδί αλλά και ο απεριόριστος σεβασμός στις ικανότητές του να αναπτυχθεί από μόνο του.
Σήμερα, το μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης εφαρμόζεται σε περισσότερα από 20.000 σχολεία σε όλο τον κόσμο ενώ σε πολλές χώρες τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να το παρακολουθήσουν από τη γέννηση μέχρι και την αποφοίτησή τους. Έχοντας μεγαλώσει σε τελείως διαφορετικό σχολικό περιβάλλον, όπου η πειθαρχία και η εκμάθηση από τον παιδαγωγό και αργότερα από τον δάσκαλο, είναι δύσκολο να αντιληφθείς πώς οι μεικτές ηλικιακά τάξεις, η γνώση που κατακτάται από το ίδιο το παιδί, ο σεβασμός στον ρυθμό του κάθε παιδιού μπορούν να γίνουν το κλειδί σε ένα ισορροπημένο εκπαιδευτικό σύστημα. Και είναι λογικό οι απορίες να είναι πολλές.
Η Ραμόνα Μπρανέ, μοντεσσοριανή παιδαγωγός και διευθύντρια στο Μontessori Community School απαντά στις περισσότερες από αυτές.
Τι περισσότερο ή τι διαφορετικό έχει να προσφέρει η μοντεσσοριανή εκπαίδευση στην ανάπτυξη και την πρόοδο ενός παιδιού;
Σε ένα μοντεσσοριανό περιβάλλον κάθε παιδί εκτιμάται ως μοναδικό άτομο το οποίο έχει διαφορετικές ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες και στο οποίο πρέπει να προσφέρεται ένα εξατομικευμένο πλάνο μάθησης. Η στάση που κρατάμε απέναντι στο παιδί έχει σημαντική επίδραση στην εικόνα που δημιουργεί το ίδιο για τον εαυτό του επομένως σε ένα πλαίσιο σεβασμού και αποδοχής το παιδί μαθαίνει να εκτιμά τον εαυτό του αλλά και τους γύρω του που επίσης έχουν μία ξεχωριστή θέση στην ομάδα.
Η κοινότητα εντός μοντεσσοριανού σχολείου απαρτίζεται από μικτές ηλικίες, γεγονός που δημιουργεί μία οικογενειακή ατμόσφαιρα και ανταποκρίνεται στην κοινωνική πραγματικότητα στην οποία επίσης συναντάμε εύρος ηλικιών. Αυτό το πλαίσιο προσφέρει πολλές φορές στα μεγαλύτερα παιδιά ένα αίσθημα νοιαξίματος προς τα μικρότερα αλλά και μία ισχυρή αυτοπεποίθηση αφού αποτελούν πρότυπο για αυτά. Τα μικρότερα παιδιά έχουν αμέτρητες ευκαιρίες να παρατηρήσουν και να εμπνευστούν από τα μεγαλύτερα.
Η δομή της κοινότητας αυτής διέπεται από όρια μέσα στα οποία ενθαρρύνεται η ελεύθερη επιλογή των παιδιών, η ανεξάρτητη δράση τους και στηρίζεται η ενεργή συμμετοχή τους στο εκπαιδευτικό τους πλάνο. Καλλιεργείται η τάξη, η συγκέντρωση και η αγάπη για μάθηση.
Η αυτοαξιολόγηση και η αυτοδιόρθωση αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της μοντεσσοριανής προσέγγισης. Το παιδί χτίζει τη δική του εικόνα απέναντι στη δουλειά του απελευθερωμένο από την κρίση του ενήλικα. Του παρέχεται ένα προετοιμασμένο περιβάλλον και τα κατάλληλα μέσα ώστε να δώσει τις απαντήσεις στις δικές του ερωτήσεις. Έτσι η εσωτερική ικανοποίηση του παιδιού είναι αυτή που κινεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον του και θα το οδηγήσει στην χαρά της μάθησης που θα το ακολουθεί για μία ζωή.
Από ποια ηλικία ξεκινάει η μοντεσσοριανή εκπαίδευση;
Στο δικό μας μοντεσσοριανό σχολείο υποδεχόμαστε τα παιδιά από τη στιγμή που θα περπατήσουν. Σε άλλα κράτη που η μοντεσσοριανή φιλοσοφία είναι πιο διαδεδομένη υπάρχουν τμήματα που υποστηρίζουν παιδιά από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους. Η μοντεσσοριανή φιλοσοφία όμως είναι πάνω απ’ όλα ένας τρόπος ζωής που μπορεί να πλαισιώσει την ανάπτυξη σε όλα της τα στάδια και πολύ περισσότερο στην σημαντική αρχή της. Από την στιγμή της γέννησης, αν όχι και νωρίτερα, μπορούμε να δείξουμε την εμπιστοσύνη και το σεβασμό μας προς το παιδί. Μπορούμε να σκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο θα το υποδεχθούμε στη ζωή, θα το αγγίξουμε και θα του μιλήσουμε. Μπορούμε από πολύ νωρίς να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι κι αυτό ένα ξεχωριστό μέλος της οικογένειάς μας και εμείς οι ενήλικες καλούμαστε να είμαστε εκεί για να το στηρίξουμε από την αρχή προσπαθώντας να αφαιρέσουμε κάθε εμπόδιο που θα συναντήσει στο δρόμο της ανάπτυξής του.
Πόσο εύκολα προσαρμόζεται ένα παιδί που ακολουθεί μοντεσσοριανή προσχολική αγωγή σε ένα παραδοσιακό περιβάλλον δημοτικού σχολείου;
Ένα παιδί που έχει ακολουθήσει τη μοντεσσοριανή αγωγή στην προσχολική του ηλικία ουσιαστικά είναι ένα παιδί που είχε πάρα πολλές ευκαιρίες να γνωρίσει τις αισθήσεις, το δυναμικό του, τις προτιμήσεις του, να κάνει επιλογές για τον εαυτό του. Είναι ένα παιδί που έχει έρθει σε επαφή με τον εαυτό του, που έχει γευτεί τη χαρά του να μαθαίνει και έχει απολαύσει την ικανοποίηση που παίρνει από προκλήσεις που είναι στα μέτρα του. Αυτά τα εφόδια θα το ακολουθούν και θα στηρίζουν την αυτοπεποίθησή του στο μέλλον και με αυτή την αυτοπεποίθηση θα υποδεχθεί κάθε νέο περιβάλλον. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά προσαρμόζονται πολύ πιο εύκολα από εμάς τους ενήλικες. Κάτι ακόμη που έχουμε να μάθουμε από αυτά.
Οι δραστηριότητες στο μοντεσσοριανό σύστημα μοιάζουν να είναι περισσότερο ατομικές. Πώς αυτές μπορούν να ενισχύσουν την κοινωνικοποίηση των παιδιών;
Για να συνδεθείς ουσιαστικά με τους γύρω σου πρέπει πρώτα να έχεις χτίσει ένα γερό «εγώ» μέσα σου κι αυτό είναι το έργο των παιδιών προσχολικής ηλικίας δοσμένο από την ίδια τους τη φύση. Θέλοντας να σεβαστούμε, να προστατέψουμε και να στηρίξουμε το έργο αυτό προσφέρουμε στα παιδιά ευκαιρίες να χτίσουν την προσωπικότητά τους, να συνδεθούν, να αγαπήσουν και να σεβαστούν τον εαυτό τους για να μπορέσουν, όταν θα προκύψει από τα ίδια η ανάγκη, να αναπτύξουν υγιείς και ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις που θα διέπονται από τις ίδιες ποιότητες. Οι ατομικές δραστηριότητες συμβάλλουν σημαντικά σε αυτό το έργο, ωστόσο από ένα μοντεσσοριανό περιβάλλον δεν λείπουν και οι ομαδικές δραστηριότητες . Τα παιδιά συνυπάρχουν σε μια κοινότητα όντας ενεργά μέλη και συνεργάζονται για την καλύτερη λειτουργία της. Έχουν καθημερινά την επιλογή να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες αν το επιθυμούν. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε να ακολουθούμε την ανάγκη και τον ρυθμό του παιδιού και στον τομέα της κοινωνικοποίησης και να είμαστε έτοιμοι να ανταποκριθούμε σε αυτήν τη στιγμή που το παιδί το χρειάζεται. Σε επόμενες βαθμίδες, όπως στο δημοτικό, οι ομαδικές δραστηριότητες είναι το βασικό χαρακτηριστικό της μοντεσσοριανής εκπαίδευσης γιατί τότε είναι που ανοίγει και το ενδιαφέρον των παιδιών προς αυτή την κατεύθυνση.
Ποιος είναι ο ρόλος του παιδαγωγού στο μοντεσσοριανό σύστημα;
Ο ρόλος του μοντεσσοριανού παιδαγωγού ξεκινάει από το να δημιουργήσει έναν κατάλληλο χώρο που θα υπηρετεί τις αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού. Στη συνέχεια οδηγεί το παιδί στο περιβάλλον αυτό ενθαρρύνοντας την ελευθερία της κίνησής του και την ανεξάρτητη δράση του. Παρατηρεί διακριτικά και με σταθερότητα την ανάπτυξή του και το βοηθά να χτίσει μία σχέση εμπιστοσύνης με την υπόλοιπη κοινότητα τις σημαντικές αυτές στιγμές της ζωής του που ακόμα διαμορφώνεται και σταθεροποιείται η σωματική, η νοητική και η ψυχική του υγεία. Η επικοινωνία και η συνεργασία των παιδαγωγών με τους φροντιστές/την οικογένεια του παιδιού είναι πολύ σημαντική στηρίζοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ο ένας το έργο του άλλου.
