Η νευρογενής ορθορεξία αποτελεί μια διαταραχή που περιγράφει την υπερβολική προσήλωση στην υγιεινή διατροφή. Συνήθως χαρακτηρίζεται από μια αυστηρή αποφυγή τροφίμων που δεν θεωρούνται αρκετά «αγνά», καθώς και μια εμμονή με τα οφέλη της υγιεινής διατροφής.
Παρόλο που η νευρογενής ορθορεξία έχει ορισθεί ως μια νέα πιθανή διατροφική διαταραχή [1], οι μελέτες είναι περιορισμένες με αποτέλεσμα να μην είναι ακόμη ξεκάθαρο αν αποτελεί μια διατροφική διαταραχή, μια ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή ένα σύμπτωμα ανθυγιεινής διατροφικής συμπεριφοράς [2, 3, 4].
Ποια είναι τα υποκείμενα αίτια της νευρογενούς ορθορεξίας;
Τα αίτια που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της νευρoγενούς ορθορεξίας μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, συνήθως όμως περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό βιολογικών, ψυχοκοινωνικών και συναισθηματικών παραγόντων.
Με την πρώτη ματιά, ο κύριος στόχος φαίνεται να είναι η απόκτηση και διατήρηση της βέλτιστης υγείας μέσω της κατανάλωσης υγιεινών τροφίμων. Με την πάροδο του χρόνου όμως, το φαγητό αρχίζει και αναπτύσσει μια ηθική ποιότητα όπου τα τρόφιμα χωρίζονται σε «καλά» και «κακά», ενώ οι διατροφικές συνήθειες γίνονται ολοένα και πιο περιοριστικές και καταναγκαστικές.
Παρόλο που είναι δύσκολο να προσδιορισθούν τα ακριβή αίτια της νευρογενούς ορθορεξίας, μιας και δεν υπάρχουν επίσημα διαγνωστικά εργαλεία, μελέτες δείχνουν πως οι ψυχαναγκαστικές τάσεις, το ιστορικό διατροφικών διαταραχών, η τάση για τελειομανία, η ανάγκη για έλεγχο, η κακή εικόνα σώματος, και οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν συχνούς παράγοντες κινδύνου [5].
Συμπτώματα της νευρογενούς ορθορεξίας
Αν και δεν υπάρχουν επίσημα διαγνωστικά κριτήρια, η νευρογενής ορθορεξία παρουσιάζει συμπτώματα τα οποία συνήθως ξεπερνούν μια έντονη προτίμηση και ενδιαφέρον για την υγιεινή διατροφή [2, 3, 4]. Τα συμπτώματα αυτά περιλαμβάνουν:
- Καταναγκαστικό έλεγχο στις διατροφικές ετικέτες των τροφίμων.
- Έντονη ανησυχία για την ποιότητα των τροφίμων και την επίδρασή τους στην υγεία.
- Αποφυγή κατανάλωσης τροφίμων που δεν θεωρούνται «υγιεινά» ή «αγνά».
- Αποκλεισμό μιας ή περισσότερων ομάδων τροφίμων.
- Άγχος και στρες όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμα «υγιεινά» τρόφιμα.
- Αποφυγή κατανάλωσης τροφίμων που έχουν προετοιμασθεί από άλλους.
- Αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων.
- Επικριτικά σχόλια για τις διατροφικές επιλογές φίλων και οικογένειας.
- Αφιέρωση αρκετού χρόνου ερευνώντας τα τρόφιμα και τις τεχνικές παρασκευής τους.
- Αίσθημα ενοχής όταν καταναλώνονται τρόφιμα εκτός των αυστηρών διατροφικών προτύπων.
Πώς μπορείτε να αναγνωρίσετε διάφορες ορθορεκτικές συμπεριφορές;
Παρόλο που η νευρογενής ορθορεξία είναι εύκολο να παραβλεφθεί καθώς αρχικά μοιάζει πολύ με μια υγιεινή διατροφή, υπάρχουν σημαντικές ορθορεκτικές συμπεριφορές που επικρατούν και συχνά επαναλαμβάνονται [2, 3, 4]. Άτομα που πάσχουν από νευρογενή ορθορεξία συχνά:
- Αποκλείουν τρόφιμα ή ολόκληρες ομάδες τροφίμων. Δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ποιότητα των τροφίμων, περιορίζοντας ή ακόμη αποκλείοντας τρόφιμα ή ολόκληρες ομάδες τροφίμων που δεν πληρούν τα διατροφικά τους πρότυπα. Ο αποκλεισμός αυτός συχνά περιλαμβάνει επεξεργασμένα τρόφιμα, τρόφιμα με ζάχαρη, ανθυγιεινά λιπαρά ή συντηρητικά, ή ολόκληρες ομάδες τροφίμων όπως κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, υδατανθράκες, τρόφιμα με γλουτένη.
- Δίνουν μεγάλη έμφαση στον τρόπο παρασκευής των τροφίμων. Πριν την αγορά και την κατανάλωση ενός τροφίμου ερευνούν εκτεταμένα την προέλευση των τροφίμων και αν έχει γίνει χρήση φυτοφαρμάκων ή τεχνητών λιπασμάτων σε φρούτα και λαχανικά, ή αν τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι απαλλαγμένα από ορμόνες, την αποθήκευση των τροφίμων και την προσθήκη τυχόν συντηρητικών, τη συσκευασία τροφίμων – κατά πόσο είναι ασφαλής και αν μπορεί να προκαλέσει μόλυνση στα τρόφιμα.
- Τείνουν να βγαίνουν λιγότερο με φίλους και οικογένεια. Η έντονη επιθυμία να τρέφονται υγιεινά και να έχουν τον πλήρη έλεγχο της διατροφής τους, συχνά οδηγεί στην αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων ή στην αποφυγή κατανάλωσης τροφίμων που δεν έχουν προετοιμαστεί από τους ίδιους με το φόβο οτι δεν θα ανταποκρίνονται στα αυστηρά διατροφικά τους πρότυπα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται η κοινωνική τους ζωή με κίνδυνο την κοινωνική απομόνωση.
- Αφιερώνουν πολύ χρόνο στην έρευνα των θρεπτικών συστατικών των τροφίμων και τον προγραμματισμό των γευμάτων τους. Η έντονη και πολύωρη ενασχόληση με το φαγητό μπορεί να αντικαταστήσει άλλες καθημερινές δραστηριότητες.
- Κρίνουν τις διατροφικές συνήθειες άλλων ανθρώπων. Υπάρχει μια πτηχή της ηθικής που συνδέεται με την νευρογενή ορθορεξία, η οποία μπορεί να οδηγεί τα ορθορεκτικά άτομα ακόμη και στο να προσδιορίζουν τον χαρακτήρα ενός ατόμου από τις «καλές» ή «κακές» διατροφικές του επιλογές.
Νευρογενής ορθορεξία VS Υγιεινή διατροφή
Μια προσέγγιση προς την υγιεινή διατροφή δεν αποτελεί διαταραχή από μόνη της. Ωστόσο, όταν η σχέση με το φαγητό μετατρέπεται σε εμμονική, ελεγκτική ή καταχρηστική επηρεάζοντας αρνητικά την καθημερινότητα, τότε μπορεί να οδηγήσει σε νευρογενή ορθορεξία [6].
Βασικές διαφορές μεταξύ της υγιεινής διατροφής και της νευρογενούς ορθορεξίας:
| Υγιεινή Διατροφή | Νευρογενής Ορθορεξία |
| Επιτρέπει την ευελιξία στις διατροφικές επιλογές. | Απαιτεί την προσκόλληση σε αυστηρά διατροφικά πρότυπα. |
| Προάγει την συνολική υγεία και ευημερία. | Επηρεάζει αρνητικά τη συνολική υγεία και προκαλεί συναισθηματική δυσφορία. |
| Προάγει την κοινωνική αλληλεπίδραση και ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων. | Προκαλεί κοινωνική απομόνωση και παρεμβαίνει στις διαπροσωπικές σχέσεις. |
| Θεωρεί την απόλαυση του φαγητού ως κομμάτι μιας ισορροπημένης ζωής. | Θεωρεί το φαγητό ως πηγή φόβου και κινδύνου που πρέπει να ελέγχεται. |
| Παρακινείται από την επιθυμία για μια υγιή ζωή. | Παρακινείται από την ανάγκη διαχείρισης άγχους. |
| Αναζητά την υγεία μέσω της ποικιλίας τροφίμων και θρεπτικών τροφίμων. | Αναζητά την υγεία μέσω του αποκλεισμού «κακών» μη αποδεκτών τροφίμων. |
Επιπτώσεις της νευρογενούς ορθορεξίας στην υγεία
Αν και υποκινείται από την επιθυμία να επιτύχει τη βέλτιστη υγεία, η νευρογενής ορθορεξία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τόσο τη σωματική και ψυχική υγεία όσο και τις κοινωνικές δραστηριότητες, διαταράσσοντας την καθημερινή ζωή [7]. Η προσήλωση σε αυστηρά πρότυπα διατροφής έχει ως αποτελέσμα την απώλεια θρεπτικών συστατικών, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές αναιμίες και υποσιτισμό, έχοντας αρνητικό αντίκτυπο στη συνολική ποιότητα ζωής [7]. Παράλληλα, η συνεχής ενασχόληση με το φαγητό μπορεί να παρέμβει και να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στις προσωπικές, επαγγελματικές και κοινωνικές σχέσεις, καθώς επίσης και να προκαλέσει έντονο συναισθηματικό στρες και δυσφορία.
Νευρογενής ορθορεξία: Διαχείριση και αντιμετώπιση
Η αναγνώριση της νευρογενούς ορθορεξίας αποτελεί το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή της. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αποτελέσει παράλληλα και μια πρόκληση, καθώς τα ορθορεκτικά άτομα συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν οποιαδήποτε από τις αρνητικές επιπτώσεις της διαταραχής αυτής στην υγεία τους και στη συνολική ποιότητα ζωής τους. Στην πραγματικότητα, μπορεί να πιστεύουν ότι οι ορθορεκτικές διατροφικές συμπεριφορές τους προάγουν την υγεία αντί να την βλάπτουν.
Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει διατροφική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία, με στόχο να προσδιοριστούν οι υποκείμενες αιτίες και τα ερεθίσματα που σχετίζονται με τη νευρογενή ορθορεξία [7]. Η αποκατάσταση της διατροφής είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση τυχόν υποσιτισμού προτού ξεκινήσει η θεραπευτική παρέμβαση. Στη συνέχεια, μέσω της γνωσικής συμπεριφορικής θεραπείας, οι σύμβουλοι διατροφής και ψυχικής υγείας διδάσκουν τα πρότυπα υγιούς σκέψης σχετικά με τη διάχειριση άγχους και φαγητού, ενώ παράλληλα βοηθούν τον ασθενή να αναπτύξει θετικές δεξιότητες αντιμετώπισης απέναντι σε στρεσογόνες εμπειρίες που μπορεί να εμφανιστούν μελλοντικά [7].
Να θυμάστε πως η ζωή και η συνολική σας ευημερία δεν χρειάζεται να περιστρέφονται γύρω από το τι τρώτε. Με θεραπεία, αυτοβοήθεια και υποστήριξη, μπορείτε να επιστρέψετε επιτυχώς σε έναν ισορροπημένο και υγιεινό τρόπο διατροφής.
Εάν πιστεύετε ότι οι τρέχουσες διατροφικές σας συνήθειες επηρεάζουν αρνητικά την υγεία σας, την ψυχολογική σας ευεξία ή την κοινωνική σας ζωή, αναζητήστε βοήθεια από έναν αξιόπιστο επαγγελματία υγείας.
Πηγές:
- Bratman, S. Orthorexia vs. theories of healthy eating. Eat Weight Disord 22, 381–385 (2017). https://doi.org/10.1007/s40519-017-0417-6
- Niedzielski A, Kaźmierczak-Wojtaś N. Prevalence of Orthorexia Nervosa and Its Diagnostic Tools-A Literature Review. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(10):5488. Published 2021 May 20. doi:10.3390/ijerph18105488
- Pontillo M, Zanna V, Demaria F, et al. Orthorexia Nervosa, Eating Disorders, and Obsessive-Compulsive Disorder: A Selective Review of the Last Seven Years. J Clin Med. 2022;11(20):6134. Published 2022 Oct 18. doi:10.3390/jcm11206134
- Gortat M, Samardakiewicz M, Perzyński A. Orthorexia nervosa – a distorted approach to healthy eating. Ortoreksja – wypaczone podejście do zdrowego odżywiania się. Psychiatr Pol. 2021;55(2):421-433. doi:10.12740/PP/125387
- McComb SE, Mills JS. Orthorexia nervosa: A review of psychosocial risk factors. Appetite. 2019;140:50-75. doi:10.1016/j.appet.2019.05.005
- Dunn TM, Bratman S. On orthorexia nervosa: A review of the literature and proposed diagnostic criteria. Eat Behav. 2016;21:11-17. doi:10.1016/j.eatbeh.2015.12.006
- Koven NS, Abry AW. The clinical basis of orthorexia nervosa: emerging perspectives. Neuropsychiatr Dis Treat. 2015;11:385-394. Published 2015 Feb 18. doi:10.2147/NDT.S61665
