Αν και γενικώς οι ιοί δεν θεωρούνται κίνδυνος για τον άνθρωπο, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι οι ιοί που απελευθερώνονται από τους λιωμένους πάγους θα μπορούσαν να είναι «καταστροφικοί» και να οδηγήσουν σε νέες πανδημίες.
Οι επιστήμονες αναβίωσαν πρόσφατα αρκετούς μεγάλους ιούς που ήταν θαμμένοι στο παγωμένο έδαφος της Σιβηρίας (μόνιμος παγετός) για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Ο νεότερος ιός που αναβίωσε ήταν 27.000 ετών. Και ο παλαιότερος – ένας Πανδωραϊός – περίπου 48.500 ετών. Αυτός είναι ο παλαιότερος ιός που έχει αναβιώσει ποτέ.
Πήρε το όνομά του από το Κουτί της Πανδώρας, ο “Πανδωραϊός” και ανήκει σε ένα γένος γιγάντιων ιών που ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 2013 και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος σε φυσικό μέγεθος από οποιοδήποτε γνωστό γένος ιών μετά τον πιθοϊό.
Ο Πανδωραϊός έχει μήκος ένα μικρόμετρο και πλάτος 0,5 μικρόμετρο, που σημαίνει ότι είναι ορατός με μικροσκόπιο φωτός.
Καθώς ο κόσμος συνεχίζει να θερμαίνεται, ο μόνιμος παγετός που ξεπαγώνει απελευθερώνει οργανική ύλη που έχει παγώσει εδώ και χιλιετίες, συμπεριλαμβανομένων βακτηρίων και ιών – μερικοί από αυτούς μπορούν ακόμα να αναπαραχθούν.
Επιστήμονες από τη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Ρωσία κατάφεραν να αναζωογονήσουν 13 ιούς –με εξωτικά ονόματα όπως ο Pandoravirus και ο Pacmanvirus– που προήλθαν από επτά δείγματα μόνιμου παγετού της Σιβηρίας.
Υποθέτοντας ότι τα δείγματα δεν είχαν μολυνθεί κατά την εκχύλιση (κάτι δύσκολο να το εγγυηθούμε), αυτά θα αντιπροσώπευαν πράγματι βιώσιμους ιούς που είχαν αναπαραχθεί πριν από δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ανιχνεύεται βιώσιμος ιός σε δείγματα μόνιμου παγετού. Προηγούμενες μελέτες έχουν αναφέρει την ανίχνευση ενός Pithovirus και ενός Mollivirus.
Υπάρχει κίνδυνος από τους ιούς-ζόμπι;
Στην προεκτύπωσή τους (μελέτη που δεν έχει ακόμη αναθεωρηθεί από άλλους επιστήμονες), οι συγγραφείς δηλώνουν ότι «είναι θεμιτό να εξετάζουμε τον κίνδυνο τα αρχαία ιικά σωματίδια να παραμείνουν μολυσματικά και να επανέλθουν στην κυκλοφορία από την απόψυξη των αρχαίων στρωμάτων του μόνιμου παγετού». Τι γνωρίζουμε λοιπόν μέχρι στιγμής για τον κίνδυνο αυτών των λεγόμενων «ιών ζόμπι»;
Όλοι οι ιοί που έχουν καλλιεργηθεί μέχρι τώρα από τέτοια δείγματα είναι γιγάντιοι ιοί DNA που επηρεάζουν μόνο τις αμοιβάδες. Απέχουν πολύ από ιούς που επηρεάζουν τα θηλαστικά, πόσο μάλλον τον άνθρωπο και είναι πολύ απίθανο να αποτελέσουν κίνδυνο για τον άνθρωπο.
Ωστόσο, ένας τέτοιος μεγάλος ιός που μολύνει αμοιβάδες και ονομάζεται mimivirus Acanthamoeba polyphaga, έχει συνδεθεί με πνευμονία στους ανθρώπους. Αλλά αυτή η συσχέτιση απέχει πολύ από το να αποδειχθεί. Επομένως, δεν φαίνεται ότι οι ιοί που καλλιεργούνται από δείγματα μόνιμου παγετού αποτελούν απειλή για τη δημόσια υγεία.
Ανησυχία για ξεπάγωμα νεκρών
Αυτό που θα μπορούσε όμως να γίνει πηγή μιας μεγαλύτερης ανησυχίας είναι ότι καθώς ο μόνιμος παγετός ξεπαγώνει θα μπορούσε να απελευθερώσει τα πτώματα των προαιώνιων νεκρών που μπορεί να είχαν πεθάνει από μια μολυσματική ασθένεια και έτσι να επιστρέψει αυτή η μόλυνση πίσω στον κόσμο.
Η μόνη ανθρώπινη μόλυνση που έχει εξαλειφθεί παγκοσμίως είναι η ευλογιά και η επανεισαγωγή της ευλογιάς, ειδικά σε δυσπρόσιτες τοποθεσίες, θα μπορούσε να είναι μια παγκόσμια καταστροφή. Ενδείξεις μόλυνσης από ευλογιά έχουν ανιχνευθεί σε πτώματα από ταφές μόνιμου παγετού αλλά «μόνο σε μικροσκοπικές αλληλουχίες γονιδίων» που δεν μπορούσαν να μολύνουν κανέναν. Ο ιός της ευλογιάς, ωστόσο, επιβιώνει καλά όταν καταψύχεται στους -20°C, αλλά ακόμα μόνο για μερικές δεκαετίες και όχι για αιώνες.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει τα πτώματα ανθρώπων που πέθαναν από την ισπανική γρίπη και θάφτηκαν σε έδαφος που πλήττεται από μόνιμο παγετό στην Αλάσκα και το Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας. Στον ιό της γρίπης μπόρεσε να προσδιοριστεί η αλληλουχία αλλά όχι να καλλιεργηθεί από τους ιστούς αυτών των νεκρών ανθρώπων. Οι ιοί της γρίπης μπορούν να επιβιώσουν κατεψυγμένοι για τουλάχιστον ένα χρόνο όταν είναι παγωμένοι, αλλά πιθανότατα όχι αρκετές δεκαετίες.
Τα βακτήρια θα μπορούσαν να είναι μεγαλύτερο πρόβλημα
Ωστόσο, άλλοι τύποι παθογόνων, όπως τα βακτήρια, θα μπορούσαν να είναι πρόβλημα. Με την πάροδο των ετών, υπήρξαν πολλές επιδημίες άνθρακα (μια βακτηριακή ασθένεια που επηρεάζει τα ζώα και τους ανθρώπους) που επηρέασαν τους τάρανδους στη Σιβηρία.
Υπήρξε ένα ιδιαίτερα μεγάλο ξέσπασμα το 2016 που οδήγησε στον θάνατο 2.350 ταράνδων. Αυτό το ξέσπασμα συνέπεσε με ένα ιδιαίτερα ζεστό καλοκαίρι, το οποίο οδήγησε στην άποψη ότι ο άνθρακας που απελευθερώθηκε από την απόψυξη του μόνιμου παγετού μπορεί να πυροδότησε το ξέσπασμα.
Τα εντοπισμένα κρούσματα άνθρακα που πλήττουν τους ταράνδους στη Σιβηρία χρονολογούνται από το 1848. Σε αυτά τα κρούσματα, οι άνθρωποι επηρεάζονταν επίσης συχνά από την κατανάλωση των νεκρών ταράνδων. Αλλά άλλοι έχουν επισημάνει εναλλακτικές θεωρίες για αυτές τις εστίες που δεν βασίζονται απαραίτητα στην απόψυξη του μόνιμου παγετού, αλλά στη διακοπή του εμβολιασμού κατά του άνθρακα και στον πολλαπλασιασμό του πληθυσμού των ταράνδων.
Μια άλλη ανησυχία είναι κατά πόσον μικροβιακά ανθεκτικοί οργανισμοί θα μπορούσαν να απελευθερωθούν στο περιβάλλον από την απόψυξη του μόνιμου παγετού. Υπάρχουν καλές ενδείξεις από πολλαπλές μελέτες ότι γονίδια μικροβιακής αντοχής μπορούν να ανιχνευθούν σε δείγματα μόνιμου παγετού. Τα γονίδια ανθεκτικότητας είναι το γενετικό υλικό που επιτρέπει στα βακτήρια να γίνουν ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και μπορούν να εξαπλωθούν από το ένα βακτήριο στο άλλο. Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, καθώς πολλά γονίδια αντιμικροβιακής αντοχής έχουν εξελιχθεί από οργανισμούς του εδάφους που προηγούνται της αντιμικροβιακής εποχής.
Ωστόσο, το περιβάλλον, ειδικά τα ποτάμια, είναι ήδη πολύ μολυσμένο με μικροβιακά ανθεκτικούς οργανισμούς και γονίδια ανθεκτικότητας. Επομένως, είναι αμφίβολο ότι τα βακτήρια μικροβιακής αντοχής που αποψύχονται από τον μόνιμο παγετό θα συνέβαλαν σημαντικά στην ήδη μεγάλη αφθονία γονιδίων μικροβιακής αντοχής στο περιβάλλον μας.
