«Εγώ; Σου είπα εγώ ότι πρέπει να κάνουμε αυτό;», «Δεν πας σε κανένα γιατρό να ελέγξεις τη μνήμη σου;», «Μια πλάκα έκανα, μήπως έχεις γίνει υπερευαίσθητ@ τελευταία;», «Μην τα παίρνεις όλα τόσο προσωπικά!», «Μάλλον φαντάζεσαι πράγματα». Αυτές οι ατάκες ή άλλες παρόμοιες χρησιμοποιούνται κατά κόρον από άτομα που επιδίδονται σε gaslighting, δηλαδή προσπαθούν να χειραγωγήσουν τους άλλους σπέρνοντας αμφιβολίες για όσα ξέρουν, θυμούνται ή πιστεύουν. Αν τις έχεις ακούσει, ενώ είσαι σίγουρ@ ότι τα πράγματα έγιναν έτσι ακριβώς όπως τα λες εσύ, καλό είναι να μάθεις περισσότερα για το gaslighting και το πώς μπορείς να το χειριστείς σε ένα τόσο ευαίσθητο περιβάλλον όσο το εργασιακό.
Τι σημαίνει gaslighting
Γι’ αρχή πρέπει να πούμε ότι ο όρος δεν έχει καμία σχέση με τις… γκαζόλαμπες όπως θα πιστεύαμε ίσως από τη μετάφρασή του. Σύμφωνα με το simplyphsychology.org, ο όρος προέρχεται από ένα θεατρικό έργο του 1938 με τίτλο Gas Light, που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1944 και πραγματεύεται την ιστορία ενός ζευγαριού, όπου ο σύζυγος επιχειρεί να χειραγωγήσει τη γυναίκα του και να βάλει χέρι στην κληρονομιά της κάνοντάς τη να πιστέψει ότι χάνει τα λογικά και τη μνήμη της. Για να το πετύχει αυτό, χαμηλώνει τα φώτα στο σπίτι και κάθε φορά που εκείνη το συνειδητοποιεί, αυτός αρνείται ότι παρατηρεί κάποια αλλαγή. Παρότι δεν γίνεται άμεση αναφορά του gaslighting στην ταινία, ο όρος υιοθετήθηκε από την επιστήμη της ψυχολογίας μετά την προβολή της και τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται ευρέως για να αποτυπώσει την προσπάθεια χειραγώγησης που καταβάλλουν κάποια άτομα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, κάνοντας τους άλλους να αμφιβάλλουν για γεγονότα, πεποιθήσεις και συναισθήματα και οδηγώντας τους πολλές φορές στο Σύνδρομο του Απατεώνα. Ο όρος έγινε τόσο δημοφιλής τα τελευταία χρόνια, που το λεξικό Merriam Webster τον επέλεξε ως λέξη της χρονιάς για το 2022.
Το προφίλ των ατόμων που επιδίδονται σε gaslighting
Συνήθως τα άτομα που κάνουν gaslighting είναι γοητευτικά και χαρισματικά, γεγονός που καθιστά δύσκολο για τον περίγυρό τους να αναγνωρίσει ότι πίσω από κάποιες συμπεριφορές κρύβεται η επιθυμία χειραγώγησης των άλλων. Πολλές φορές μάλιστα οι πράξεις τους γίνονται ασυναίσθητα και ούτε οι ίδιοι δεν συνειδητοποιούν τι συμβαίνει. Φυσικά υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις όπου ο gaslighter ξέρει πολύ καλά τι κάνει και για ποιο σκοπό το κάνει και αυτό είναι αναγνωρίσιμο και από τρίτους. Είτε κινείται κρυφά, είτε φανερά ο gaslighter έχει συνήθως τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- Είναι χειριστικός και θέλει να έχει τον έλεγχο ακόμα και σε καταστάσεις που δεν υπόκεινται στην αρμοδιότητά του.
- Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Έχει πολλές ανασφάλειες που τις προβάλλει στους άλλους
- Χρειάζεται διαρκώς επιβεβαίωση
- Έχει τάσεις ναρκισσισμού
- Δεν αναλαμβάνει εύκολα ευθύνες και όταν το κάνει, τις αποποιείται στην πρώτη δυσκολία και τις μεταθέτει σε άλλους
- Εκμεταλλεύεται πρόσωπα και καταστάσεις
- Δεν έχει όρια
- Λατρεύει να κριτικάρει τους άλλους, αλλά όταν δέχεται κριτική, θυμώνει
Σημάδια ότι δέχεσαι gaslighting στη δουλειά
Το επαγγελματικό περιβάλλον όπου οι φιλοδοξίες και τα συμφέροντα πολλών διαφορετικών ατόμων συγκρούονται είναι ένας χώρος στον οποίο θα λέγαμε ότι το gaslighting… ευδοκιμεί! Σύμφωνα με δημοσκόπηση που διενεργήθηκε μέσω Twitter από την εταιρεία παροχής λογισμικού και υπηρεσιών ανθρωπίνου δυναμικού MHR το 2019, το 58% των ερωτηθέντων είχαν υποστεί gaslighting στο επαγγελματικό περιβάλλον. Και όπως φαίνεται από μελέτη του 2023 το gaslighting κάνει τους εργαζόμενους να χάνουν τη δέσμευση, το κίνητρο και σταδιακά την απόδοσή τους. Τα παρακάτω σημάδια θα πρέπει να σε θορυβήσουν:
- Ακούς μονίμως αδικαιολόγητα αρνητικά σχόλια για τις επιδόσεις σου
Λίγο ή πολύ όλοι ξέρουμε αν η αξιολόγηση που μας κάνουν στη δουλειά έχει έρεισμα ή όχι. Εάν παρά τις προσπάθειες που καταβάλλεις, οι επιτυχίες σου δεν αναγνωρίζονται και υπερτονίζονται μόνο οι αδυναμίες και τα λάθη σου, τότε αναζήτησε κι άλλα σημάδια. - Υπάρχει πολύ κουτσομπολιό γύρω από το όνομά σου
Αν η μία κακή φήμη διαδέχεται την άλλη και τίποτα από όσα λέγονται δεν στέκουν, τότε το πιθανότερο είναι ότι έχουν την ίδια πηγή και πρέπει να την ανακαλύψεις. Στόχος του διακινητή των ψευδών πληροφοριών που σε αφορούν είναι να χτίσει ένα κακό προφίλ, ώστε να σε απομονώσει, να σε κουράσει και να σε αποδυναμώσει. - Κατηγορείσαι για λάθη και παραλείψεις που δεν έχεις κάνει
Κι αυτό συμβαίνει άλλοτε σε προσωπικό επίπεδο κι άλλοτε μπροστά σε πολύ κόσμο. Γενικότερα αμφισβητούνται διαρκώς η μνήμη και η αλήθεια σου. - Υποβαθμίζονται συστηματικά οι προτάσεις, οι απόψεις και τα συναισθήματά σου
Μπορεί μάλιστα αυτή η κατάσταση να φέρνει σε δύσκολη θέση τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας ή άλλους συναδέλφους. Το αποτέλεσμα είναι να νιώθεις διαρκώς ότι πρέπει να αποδεικνύεις τα αυτονόητα, ενώ μπαίνεις και σε διαδικασία να αμφισβητείς τη δική σου πραγματικότητα, τη νοημοσύνη και τις ικανότητές σου. - Αποκλείεσαι συχνά από συναντήσεις, συζητήσεις, σεμινάρια ή άλλες δραστηριότητες που αφορούν στη δουλειά και την εξέλιξή σου μέσα σε αυτή
Φυσικά αυτό είναι κάτι που μπορεί να συμβαίνει και για οικονομικούς, οργανωτικούς ή άλλους διοικητικούς λόγους της εταιρείας. Εάν όμως γίνεται συστηματικά μετά από υπόδειξη συγκεκριμένου ατόμου και συνδυάζεται και με άλλες συμπεριφορές gaslighting, είναι πολύ πιθανό να αποτελεί μέρος στρατηγικής. - Έρχεσαι αντιμέτωπ@ με συμπεριφορά “κρύο-ζέστη”
Τη μια στιγμή μπορεί να σε παινεύει και την αμέσως επόμενη να σε επιπλήττει με άσχημο τρόπο -με ή χωρίς κοινό και στις δύο περιπτώσεις. Στόχος είναι αφενός να μην ξέρεις τι σε περιμένει και να υφίστασαι ψυχολογικό πόλεμο κι αφετέρου να κάνει και τους άλλους να πιστεύουν ότι είναι αντικειμενικός κριτής και όταν έχει να πει κάτι καλό, το λέει.
Πώς να χειριστείς το gaslighting στη δουλειά
- Αναγνώρισε τα σημάδια
Το πρώτο και βασικότερο βήμα είναι να καταλάβεις ότι δέχεσαι gaslighting και ενδεχομένως να εντοπίσεις τις καταστάσεις και τους λόγους που το πυροδοτούν. - Απόφυγε την άμεση σύγκρουση
Λόγω του χαρακτήρα τους οι gaslighters δεν είναι τα πιο συζητήσιμα άτομα, οπότε το πιθανότερο είναι να συγκρουστείς και να μη βγάλεις άκρη. Αν θες να κάνεις κάτι πιο δραστικό, απευθύνσου στο τμήμα HR εάν υπάρχει. - Συγκέντρωνε αποδείξεις
Κοινώς μην κάνεις προφορικές συμφωνίες. Για να μην αμφισβητούνται τα λεγόμενα και οι πράξεις σου, θα πρέπει τα πάντα να καταγράφονται. Σου ανατίθεται μια εργασία; Ζήτα το γραπτώς! Κάνετε meeting; Κράτα γραπτές σημειώσεις! Χρειάζεσαι ιεράρχηση καθηκόντων; Ζήτα τη γραπτώς! Αν ο συνάδελφος ή προϊστάμενός σου δεν το κάνουν, μετά από κάθε συνάντηση ή ανάθεση, στέλνε γραπτή ανακεφαλαίωση μέσω email ώστε να είσαι καλυμμέν@. - Πάρε αποστάσεις ασφαλείας
Αν νιώθεις ότι χάνεις τον εαυτό σου κάθε φορά που συμβαίνει ένα περιστατικό gaslighting, πάρε λίγο χρόνο να ανασυνταχθείς. Είναι προτιμότερο να μην απαντήσεις εν θερμώ και να πεις για παράδειγμα «Άσε με λίγο σε παρακαλώ να ανατρέξω στις σημειώσεις μου και το συζητάμε σε μια ώρα». - Ζήτα στήριξη
…τόσο από συναδέλφους όσο και από φίλους ή μέλη της οικογένειας. Είναι σημαντικό να υπάρχει γύρω σου ένα περιβάλλον από το οποίο θα λαμβάνεις feedback για τα συναισθήματα και την εγκυρότητα των λεγόμενων και των πράξεών σου εκτός πλαισίου εργασίας. - Φρόντισε τον εαυτό σου
Αυτοεκτίμηση, αυτοσυγκέντρωση και εσωτερική γαλήνη που κατακτώνται μέσα από πράξεις αυτοφροντίδας θα σε βοηθήσουν να χειρίζεσαι περιστατικά gaslighting με ψυχραιμία και νηφαλιότητα. - Ξεκίνα την αναζήτηση εργασίας
Αν νιώθεις ότι δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι λόγω παγιωμένων καταστάσεων και μάλιστα βλέπεις ότι τα πράγματα χειροτερεύουν, ανασύνταξε το βιογραφικό και τις δυνάμεις σου και επιδίωξε την αλλαγή θέσης είτε εντός εταιρείας είτε εκτός.
