Τα λόγια του Gabor Mate συγκλονίζουν: “Είμαι και επιζών και παιδί της γενοκτονίας των Ναζί, έχοντας ζήσει το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου έτους της ζωής μου στη Βουδαπέστη υπό ναζιστική κατοχή. Οι παππούδες μου, από την πλευρά της μητέρας μου, σκοτώθηκαν στο Άουσβιτς όταν ήμουν πέντε μηνών. Η θεία μου είχε επίσης απελαθεί και δεν είχαμε νέα της και ο πατέρας μου ήταν σε τάγμα καταναγκαστικής εργασίας στην υπηρεσία του γερμανικού και του ουγγρικού στρατού. Η μητέρα μου και εγώ ίσα ίσα που καταφέραμε να ζήσουμε τους μήνες μας στο γκέτο της Βουδαπέστης. Για μερικές εβδομάδες έπρεπε να χωριστεί από μένα ως ο μόνος τρόπος να με σώσει από τον βέβαιο θάνατο, από την πείνα ή την ασθένεια. Δεν απαιτούνται μεγάλες φανταστικές δυνάμεις για να κατανοήσουν ότι στο μυαλό της και κάτω από τα απάνθρωπα άγχη που αντιμετώπιζε καθημερινά, η μητέρα μου σπάνια ανταποκρινόταν στα τρυφερά χαμόγελα και την αμέριστη προσοχή που απαιτούσε ένα αναπτυσσόμενο βρέφος για να αποτυπώσει ένα αίσθημα ασφάλειας και άνευ όρων αγάπη στο μυαλό του. Η μητέρα μου, μάλιστα, μου είπε ότι πολλές μέρες η απελπισία της ήταν τέτοια που μόνο η ανάγκη να με φροντίσει την παρακινούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι. Έμαθα νωρίς ότι έπρεπε να δουλέψω για την προσοχή, να επιβαρύνω τη μητέρα μου όσο το δυνατόν λιγότερο και ότι το άγχος και ο πόνος μου καλύτερα να καταπιεστούν”.
Η ιστορία του Gabor Mate υποθέτουμε πως θα μπορούσε να εμπνεύσει έναν οσκαρικό σκηνοθέτη να δημιουργήσει την επόμενη ταινία του, αλλά για την ώρα έχει εμπνεύσει τον ίδιο τον ήρωα να βουτήξει μέσα στην πηγή του παδικών τραυμάτων, των εθισμών και της σχέσης μεταξύ άγχους και ασθενειών. Ο διάσημος Ουγγροκαναδός ιατρός, δημόσιος ομιλητής, συγγραφέας τεσσάρων bestsellers, που έχουν εκδοθεί σε πάνω από 25 χώρες, αν και με περίσσεια άνεση ισχυρίζεται πως δεν είναι παρά ένας μεγάλος απατεώνας – “γιατί γράφω όλα αυτά τα βιβλία, ταξιδεύω σε όλες αυτές τις χώρες και μιλάω για τον εθισμό, την ανάπτυξη του παιδιού, το στρες, την υγεία και το πώς να μεγαλώνεις ένα παιδί… και στην ουσία λέω κάτι πολύ απλό. Αν φέρεστε καλά στα παιδιά σας, θα τα πάνε μια χαρά. Αν δεν τους φέρεστε καλά, θα έχουν προβλήματα. Είναι κάτι τόσο απλό που θα μπορούσε να το πει και η γιαγιά μου” – παρόλα αυτά όλοι γνωρίζουμε πως αυτό είναι κάτι που απέχει έτη φωτός από την πραγματικότητα.Ο Dr Gabor Mate είναι αυτός ο ψυχίατρος που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι η διεισδυτική του ματιά μπορεί να δει μέχρι και την πιο σκοτεινή γωνιά της ψυχής ενός ατόμου. Όσοι τον έχουν γνωρίσει μιλάνε για έναν άνθρωπο με απαλή συμπονετική φωνή. Το χιούμορ του είναι συγκλονιστικό αν όχι ιδιαίτερο. Ο ίδιος στο βιβλίο του “Scattered Minds” έχει γράψει: “το χιούμορ μου…μπορεί να ξεφύγει και να αφήσει τους ανθρώπους με ένα χαμόγελο στα χείλη ή να τους παγώσει. Τα αστεία μου επιστρέφουν σε μένα, όπως λένε οι Ούγγροι “σαν μπιζέλια που τα πετάς στον τοίχο”. Οι ατίθασες μπούκλες των μαλλιών του, το έντονο, αλλά και ταυτόχρονα συγκαταβατικό του βλέμμα, του δίνει την όψη ενός σύγχρονου μάγου. Και ίσως γι αυτούς που αναζητούν μία απάντηση για τον ψυχολογικό τους πόνο, να είναι. Είναι όπως έγραψε κάποτε κάποιος που του πήρε συνέντευξη, σα να υπάρχει στο μέτωπό του η πινακίδα που λέει “πες μου τα προβλήματά σου”.
Η θεωρία του Gabor Mate για το Τραύμα
“Οφείλουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί με το πώς χρησιμοποιούμε τη λέξη “τραύμα”. Το τραύμα δεν είναι αυτό που σου συνέβη, είναι αυτό που γίνεται μέσα σου σαν αντίδραση σε αυτό που σου συνέβη. Οπότε δύο άνθρωποι μπορούν να βιώσουν την ίδια κατάσταση και να βγουν από αυτή εντελώς διαφορετικοί. Η λέξη «τραύμα» προέρχεται από τα ελληνικά, στα οποία σημαίνει «πληγή». Αν σε πληγώσω, π.χ. αν κόψω το δέρμα σου, για να κλείσει η πληγή θα σχηματιστεί γύρω της ουλώδης ιστός. Αν η πληγή είναι μεγάλη, θα είναι μεγάλη και η ουλή. Δεν θα έχει νευρικές απολήξεις για να μην νιώθεις τον πόνο, και ο ιστός της θα είναι πολύ πιο άκαμπτος από ό,τι ένας κανονικός ιστός. Τραύμα είναι όταν έχεις σταματήσει να νιώθεις και έχουν γίνει πιο άκαμπτες οι αντιδράσεις σου προς τον κόσμο. Είναι η αντίδρασή σου σε μια πληγή. Οπότε όταν οι άνθρωποι τραυματίζονται, “δεν νιώθουν τον πραγματικό τους πόνο πλέον. Είναι σα να έχουν κατεβάσει την παροχή και έχουν αποσυνδεθεί από τον αληθινό αυθεντικό τους εαυτό και τα συναισθήματά τους”. Για παράδειγμα, θα γνωρίζεις ότι έχεις τραυματιστεί από την πανδημία αν τώρα “έχεις γίνει περισσότερο καχύποπτος με τους ανθρώπους και αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο ως πιο επικίνδυνο”.
Στο ντοκιμαντέρ “The Wisdom of Trauma” των Zaya και Maurizio, η φωνή του Gabor Mate ακούγεται να λέει πως “όταν ήμασταν μικροί και μας συνέβαινε κάτι, είχαμε κάποιον να στραφούμε και να το μοιραστούμε μαζί του; Αν δεν μιλούσαμε σε κανέναν, δεν είχαμε άλλον τρόπο να το αντιμετωπίσουμε, πέρα από το να αποσυνδεθούμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτή η αποσύνδεση είναι ουσιαστικά το τραύμα”. Αυτή η αποσύνδεση σημαίνει ότι δεν ξέρω πώς να αντιμετωπίζω τα συναισθήματά μου. Σημαίνει ότι στις σχέσεις όταν νιώθω λίγο πληγωμένος αποσύρομαι αμέσως, ώστε να μην χρειάζεται να νιώθω αυτά τα συναισθήματα που δεν ξέρω τι να τα κάνω. Σημαίνει επίσης ότι όταν έχω ένα ένστικτο, δεν το ακούω. Οπότε δημιουργώ καταστάσεις ρίσκου.
Γιατί αποσυνδεόμαστε; “Επειδή είναι πολύ επίπονο να είμαστε ο εαυτός μας. Και αυτό γίνεται δυναμική που κρατάει για μια ζωή”.
“Είχα ξοδέψει 8.000 δολάρια σε cd κλασικής μουσικής” Gabor Mate
Οι εξαρτήσεις και οι εθισμοί είναι συμπτώματα του τραύματος και αυτό είναι κάτι που το γνωρίζει πολύ καλά ο άνθρωπος, ο οποίος επί 20 χρόνια άσκησε το λειτούργημα του ιατρού και ασχολήθηκε με ασθενείς που έπασχαν από χρόνιες παθήσεις στη Μονάδα Παρηγορητικής Φροντίδας στο Πανεπιστήμιο του Βανκούβερ, ενώ για πάνω από μια δεκαετία εργάστηκε με τοξικομανείς και ψυχικά ασθενείς. Μέσα από τις παρατηρήσεις του, μάλιστα, ανέπτυξε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, ονόματι Compassionate Inquiry, που βοηθά τον θεραπευόμενο να βγάλει τη μάσκα που φορά για να γίνει αποδεκτός στην κοινωνία και να αποκαλύψει τον αυθεντικό του εαυτό. Για το έργο του και την προσφορά του, τιμήθηκε μάλιστα με το Τάγμα της Τιμής του Καναδά.
Η ομιλία του “Η δύναμη του Εθισμού και ο Εθισμός της Δύναμης” στην TEDxRio έχει πλέον πάνω από 2 εκατομμύρια views και πρόκειται πραγματικά για μία ομιλία που κατεβάζει τον “θεό”- ειδικό στο ίδιο επίπεδο με αυτό ενός κοινού θνητού, που αναζητά απαντήσεις στα γιατί του και αυτό είναι κάτι που προσθέτει πόντους στο γόητρο του Gabor Mate. Στα πρώτα 10 λεπτά της ομιλίας, μαθαίνουμε δια στόματός του ότι ο ίδιος ξέρει καλά τι πάει να πεις εθισμός, ως άνθρωπος με εθισμούς. Μιλάει για την εργασιομανία του και αναρωτιέται για το ποιος πραγματικά είναι όταν δεν είναι γιατρός, συγγραφέας ή δημόσιος ομιλητής, ενώ δεν διστάζει να εκμυστηρευτεί την ανικανότητά του να ελέγξει την ανάγκη του να αγοράσει cd κλασικής μουσικής. “Για μεγάλο διάστημα στη ζωή μου, ήθελα να αποσπάσω τον εαυτό μου από το νου μου, γιατί φοβόμουν να μείνω μόνος μαζί του. Και πώς το κατάφερα αυτό; Δεν έκανα χρήση ναρκωτικών, αλλά αποσπούσα τον εαυτό μου μέσω της δουλειάς και κάνοντας διάφορες δραστηριότητες. Και αποσπούσα τον εαυτό μου μέσω του shopping. Στην περίπτωσή μου για CD κλασικής μουσικής. Μία εβδομάδα, θυμάμαι, ξόδεψα οχτώ χιλιάδες δολάρια σε cd κλασικής μουσικής, όχι γιατί το ήθελα, αλλά γιατί δεν μπορούσα να μην πάω στο δισκοπωλείο. Ως γιατρός, είχα αρκετούς τοκετούς. Και μια φορά άφησα μία γυναίκα ενώ γεννούσε, στο νοσοκομείο, για να πάω να αγοράσω κλασική μουσική. Και ενώ θα μπορούσα να προλάβω να γυρίσω στο νοσοκομείο, άπαξ και μπήκα δεν μπορούσα να φύγω. Οπότε έχασα αυτό τον τοκετό και γύρισα σπίτι μου και είπα ψέματα στη γυναίκα μου”.
Αναζητώντας μία απάντηση γι αυτή του τη συμπεριφορά, πήγε σε διάφορες συναντήσεις AA στο Βανκούβερ, και μερικές φορές τον αναγνώριζαν. Παρόλο που ο εθισμός του στο shopping υποχώρησε, ακόμα παλεύει με την εργασιομανία. Έχει παραδεχτεί πια ότι οι εθισμοί του τον έχω απογοητεύσει, όπως έχουν απογοητεύσει όλους τους εθισμένους ανθρώπους, τους οποίους γνωρίζει, αλλά αναγνωρίζει ότι το τραύμα της παιδικής του ηλικίας ενισχύει την υποδούλωσή του σε αυτά.
Gabro Mate: Η θεωρία του για τα ψυχοτρόπα
Προσεγγίζοντας τη θεραπεία του τραύματος και την επανασύνδεση με τον πραγματικό εαυτό ποικιλοτρόπως, ο Gabor Mate μπαίνει σε μονοπάτια, που με ευκολία μπορούν να παρεξηγηθούν από τους συντηριτικούς συναδέλφους του. Είναι γνωστό ότι ο ίδιος έχει μία αγάπη για την αγιαχουάσκα, το φυτό που φυτρώνει δίπλα στον Αμαζόνια στο Περού, την Κολομβία, τη Βραζιλία και τον Ισημερινό και το οποίο χρησιμοποιείται από σαμάνους της περιοχής εδώ και εκατοντάδες χρόνια σα θεραπευτικό μέσο σε τελετουργικές διαδικασίες. Βάση τεχνικών απεικόνισης του εγκεφάλου, η αγιαχουάσκα έχει τη δυνατότητα να ανοίγει περιοχές του εγκεφάλου στις οποίες έχουν αποθηκευτεί παιδικές μνήμες, αλλά και σκέψεις που κάνουμε στην ενήλικη ζωή. Ή όπως ο ίδιο λέει με απλά λόγια “υπό τις κατάλληλες συνθήκες, κάποιος που πίνει αγιαχουάσκα, μπορεί να ξαναζήσει μια παιδική εμπειρία αλλά με το μυαλό ενός ενήλικα”. Τονίζει ωστόσο, ότι καμιά φορά το μόνο που συμβαίνει είναι να σε πιάσει το στομάχι σου και να κάνεις εμετό. “Για μερικούς ανθρώπους, που με την αγιαχουάσκα έρχονται στην επιφάνεια διάφοροι φόβοι τους, μπορεί να είναι μια πραγματικά δύσκολη εμπειρία. Στο σωστό περιβάλλον, με τη σωστή υποστήριξη και καθοδήγηση, οι εμπειρίες αυτές μπορούν να αποκτήσουν πολύ βαθύ νόημα. Δεν είναι σπάνιες οι φορές που ακούμε ότι οι τελετές αυτές βοήθησαν τους ανθρώπους περισσότερο από ό,τι 10 χρόνια ψυχοθεραπείας. Είναι κάτι που ακούω συνέχεια. Δεν είναι όμως για όλους. Είτε σε τραβάει η εμπειρία αυτή είτε δεν σε τραβάει. Κανείς δεν πρέπει να πιέσει τον εαυτό του. Κάποιοι δεν πρέπει καν να το δοκιμάσουν. Υπάρχουν και ορισμένα φάρμακα που δεν είναι συμβατά με αυτή τη διαδικασία. Για ορισμένους όμως, μπορεί να γίνει ένα ταξίδι βαθιά μες στην ψυχή”.
Συνεχίζοντας να τον απασχολεί η χρήση ψυχεδελικών στο ντοκιμαντέρ “The Wisdom of Trauma”, συνομιλεί με ειδικούς και καταπιάνεται ακόμα και με το MDMA, το ναρκωτικό που ταυτίστηκε με τη rave κουλτούρα των 90s, και το πώς η χρήση του μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να προσεγγίσουν το τραύμα τους. Σε μία συνομιλία που έχει με τη Marcela Ot’alora, η οποία παρέχει ψυχοθεραπεία με τη χρήση MDMA, μαθαίνει πως η συγκεκριμένη ψυχοτρόπος ουσία σου δίνει μία αίσθηση ότι κοιτάζεις όλα τα μέρη του εαυτού που έχουν περιθωριοποιηθεί και τα καλωσορίζει για να μπορέσεις να ξεκινήσεις μία σχέση μαζί τους.
Πριν προλάβει κανείς να τον παρεξηγήσει o Gabor Mate εξηγεί ότι τα ψυχεδελικά στη θεραπεία δεν είναι πανάκεια. “Υπάρχει μια μεσσιανική πεποίθηση μεταξύ πολλών ανθρώπων ότι αν νομιμοποιούνταν μόνο τα ψυχεδελικά, τα προβλήματά θα είχαν λυθεί. Αλλά αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά είναι νομιμοποιημένα και πολλοί άνθρωποι έχουν εκπαιδευτεί στη χρήση τους, είναι τόσο ακριβά. Για παράδειγμα, για να συμμετάσχετε σε μια τελετή αγιαχουάσκα, κοστίζει 250 δολάρια, ενώ το MDMA απαιτεί δύο θεραπευτές για τέσσερις συνεδρίες, μία πρόταση που είναι δαπανηρή. Πώς θα έχουν πολλοί άνθρωποι πρόσβαση σε αυτό;”.
Η ταφόπλακα και το τζάγκουαρ
Εκκεντρικός, επαναστάτης, αντισυμβατικός; Ένας άνθρωπος ο οποίος έχει ζητήσει στην ταφόπλακά του να γραφτεί η φράση “ήταν πιο δύσκολο απ’ ό,τι περίμενα” και εύχεται κάποια στιγμή να συνομιλήσει με ιαγουάρο κατά τη διάρκεια μιας τελετής αγιαχούασκα. Ο Gabor Mate είναι ένα τεράστιο παζλ. Ένα πράγμα είναι σίγουρο πάντως, ότι οι ιδέες του είναι ανατρεπτικές – σαν αυτή περί αρνητικών σκέψεων που αναλύει σε ένα του βιβλίο. “Το να μην έχεις αρνητικές σκέψεις δεν επιτρέπει στην πραγματικότητα να επεμβαίνει στην αντίληψή σου για τον κόσμο. Ποτέ δεν βλέπεις πώς είναι τα πράγματα. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι θετικοί άνθρωποι πεθαίνουν γρηγορότερα από τη νόσο τους”. Ο Gabor Mate είναι ιδιοφυία. Μια ιδιοφυία που αρέσκεται στο να μας κάνει να βουτήξουμε μέσα στον εαυτό μας και να έρθουμε αντιμέτωποι με πράγματα δυσάρεστα και τρομακτικά. “Ωστόσο, το να πλησιάσουμε τους εαυτούς μας με αληθινή περιέργεια για αυτό που μας συμβαίνει και με μια δόση συμπόνοιας μπορεί να γίνει απίστευτα απελευθερωτικό”. Η αλήθεια ελευθερώνει.
