«Μην κρίνεις ποτέ ένα βιβλίο από το εξώφυλλο του». Μία φράση που ακούμε από πολύ μικροί και προσπαθεί να μας πείσει να μην κρίνουμε ποτέ κάποιον ή κάτι από την εξωτερική του εμφάνιση. Φαίνεται όμως ότι σε πολλές περιπτώσεις η φράση που ακούμε από μικρά παιδιά δεν εφαρμόζεται. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι φορές που πέφτεις από τα σύννεφα όταν μαθαίνεις κάτι άσχημο για τους αγαπημένους σου celebrities. Ακόμα θυμάσαι τη μέρα που έμαθες ότι ο Chris Brown κακοποίησε τη Rihanna και αλήθεια μπορείς να πιστέψεις ότι η Helen Degeneres φαίρεται άσχημα στους συναδέλφους της;
Όλο αυτό που συμβαίνει στο κεφάλι σου ονομάζεται «φαινόμενο του φωτοστέφανου» και είναι ένα είδος γνωστικής προκατάληψης. Αναφέρεται, επίσης, μερικές φορές ως «στερεότυπο φυσικής ελκυστικότητας» και ως αρχή πως «ό,τι είναι όμορφο είναι και καλό».
Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό δεν επηρεάζει μόνο τις αντιλήψεις μας για τους ανθρώπους με βάση την ελκυστικότητά τους. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει και άλλα χαρακτηριστικά. Οι άνθρωποι που είναι κοινωνικοί ή ευγενικοί, για παράδειγμα, μπορεί επίσης να θεωρούνται πιο συμπαθείς και έξυπνοι. Το φαινόμενο του φωτοστέφανου λειτουργεί έτσι ώστε οι αντιλήψεις μιας ιδιότητας να οδηγούν σε μεροληπτικές κρίσεις άλλων. Ο ίδιος ο όρος χρησιμοποιεί την αναλογία ενός φωτοστέφανου για να περιγράψει πώς μπορεί να επηρεάσει τις αντιλήψεις.
Το φαινόμενο αυτό εντόπισε πρώτη φορά ο Αμερικανός ψυχολόγος Frederick L. Wells το 1907. Ωστόσο, χρειάστηκαν 13 χρόνια για να αναγνωριστεί επίσημα από τον Αμερικανό ψυχολόγο Edward Thorndike, ως μία γνωστική προκατάληψη κατά την οποία μια πτυχή ενός προσώπου αρκεί για να διαμορφώσει τις απόψεις του ατόμου για τις άλλες διαστάσεις και χαρακτηριστικά του προσώπου αυτού.
Στο πείραμα της μελέτης του ο Αμερικανός ψυχολόγος, ζήτησε από δύο διοικητές αξιωματικούς του στρατού να αξιολογήσουν τους στρατιώτες τους με βάση τη διάνοιά τους, τις σωματικές τους ιδιότητες, όπως η φωνή, η σωματική διάπλαση, η ενεργητικότητα, η καθαριότητα και η συμπεριφορά, τις ηγετικές τους ικανότητες και τις προσωπικές τους ιδιότητες, όπως η αφοσίωση, η ανιδιοτέλεια, η συνεργασία και η αξιοπιστία.
Η προκατάληψη που πίστευε ότι χαρακτήριζε τις αξιολογήσεις επιβεβαιώθηκε. Ο Thorndike ανακάλυψε ότι η ελκυστικότητα ενός ατόμου επηρέαζε σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούνταν και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά αυτού του ατόμου.
Οι αξιολογήσεις φαίνεται ότι επηρεάστηκαν από την έντονη τάση να βλέπουμε ένα άτομο γενικά είτε ως καλό είτε ως κακό και στη συνέχεια να καταλήγουμε σε συμπεράσματα σχετικά με άλλες ιδιότητες του ατόμου αυτού. Τα συμπεράσματα αυτά βασίζονταν στην αρχική εντύπωση ή στη γενική αίσθηση σχετικά με τα άτομα.
Ένα ακόμα πείραμα που καταδεικνύει το φαινόμενο φωτοστέφανου στην ψυχολογία είναι η μελέτη που διεξήγαγε ο ψυχολόγος Solomon Asch το 1946. Στο πείραμα, οι συμμετέχοντες έβλεπαν μια σειρά φωτογραφιών ατόμων και τους ζητήθηκε να τα αξιολογήσουν ως προς διάφορα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους.
Η παγίδα ήταν ότι οι συμμετέχοντες έβλεπαν είτε μια ελκυστική είτε μια μη ελκυστική φωτογραφία του ίδιου ατόμου, με τυχαία ανάθεση.
Οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν σταθερά τα άτομα στις ελκυστικές φωτογραφίες ως έχοντα περισσότερα θετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας από εκείνα στις μη ελκυστικές φωτογραφίες. Απέδωσαν ιδιότητες όπως εξυπνάδα, ευγένεια και κοινωνικές δεξιότητες στα ελκυστικά άτομα, ενώ απέδωσαν λιγότερο ευνοϊκά χαρακτηριστικά στα μη ελκυστικά.
Αυτό το πείραμα έδειξε πώς η αρχική εντύπωση της σωματικής ελκυστικότητας επηρέασε την αντίληψη των συμμετεχόντων για άλλες άσχετες ιδιότητες, καταδεικνύοντας την παρουσία και τον αντίκτυπο του φαινομένου φωτοστέφανου στη διαμόρφωση των κρίσεων και των αξιολογήσεών μας για τους άλλους.
Πώς μας επηρεάζει στη ζωή μας;
Το φαινόμενο του φωτοστέφανου μπορεί να παίζει ρόλο στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, στον χώρο της εργασίας μας αλλά και στις καθημερινές διαπροσωπικές μας σχέσεις. Οι εκπαιδευτικοί μπορεί να αλληλεπιδρούν με τους μαθητές με διαφορετικό τρόπο με βάση τις αντιλήψεις για την ελκυστικότητα. Παλαιότερη έρευνα, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι οι εκπαιδευτικοί είχαν καλύτερες προσδοκίες από τα παιδιά που αξιολογούσαν ως πιο ελκυστικά.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους το φαινόμενο του φωτοστέφανου μπορεί να επηρεάσει τις αντιλήψεις των άλλων στο εργασιακό περιβάλλον. Για παράδειγμα, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο φωτοστέφανου είναι μία από τις πιο συνηθισμένες προκαταλήψεις που επηρεάζουν τις αξιολογήσεις και τις αναθεωρήσεις της απόδοσης. Οι προϊστάμενοι μπορεί να αξιολογούν τους υφισταμένους τους με βάση την αντίληψη ενός και μόνο χαρακτηριστικού και όχι το σύνολο της απόδοσης και της συνεισφοράς τους. Για παράδειγμα, ο ενθουσιασμός ή η θετική στάση ενός εργαζομένου μπορεί να επισκιάσει την έλλειψη γνώσεων ή δεξιοτήτων, με αποτέλεσμα οι συνάδελφοι να τον αξιολογούν υψηλότερα από ό,τι δικαιολογεί η πραγματική του απόδοση.
Το φαινόμενο του φωτοστέφανου μπορεί, επίσης, να έχει αντίκτυπο στο εισόδημα. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Economic Psychology διαπίστωσε ότι, κατά μέσο όρο, οι ελκυστικοί σερβιτόροι κέρδιζαν περίπου 1.200 δολάρια περισσότερα φιλοδωρήματα ετησίως από τους συναδέλφους τους.
Επίσης, δεν είναι απίθανο να πέσεις θύμα του φαινομένου και στις διαπροσωπικές σου σχέσεις και να εμπιστευτείς σε ερωτικές ή φιλικές σχέσεις κάποιο άτομο επειδή σε γοήτευσε ένα και μοναδικό χαρακτηριστικό του.
Πώς θα νικήσεις το φαινόμενο του φωτοστέφανου;
Να είσαι προσεκτική
Η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση των λαθών στην κρίση σου. Το να έχεις κατά νου τις δυνητικά επιβλαβείς συνέπειες των πρώτων εντυπώσεων είναι χρήσιμο όταν συναντάς νέους ανθρώπους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την επισήμανση των προκαταλήψεων κατά την επιλογή υποψηφίων για εργασία ή την υπενθύμιση των λαθών κρίσης του παρελθόντος όταν ξεκινάς μια νέα σχέση.
Να είσαι ήρεμη
Το δεύτερο βήμα είναι να επιβραδύνεις σκόπιμα την κρίση σου και τυχόν επακόλουθες αποφάσεις. Είτε πρέπει να κάνεις μια επιλογή πρόσληψης αμέσως μετά τη συνέντευξη, είτε να προχωρήσεις σε μια πιο σοβαρή σχέση, μετά από κάποιο ραντεβού. Είναι χρήσιμο να παίρνεις τον χρόνο σου πριν από κάθε σου απόφαση, για παράδειγμα, μπορεί να αποφασίσεις να βγεις σε αρκετά ραντεβού προτού προχωρήσεις στο επόμενο επίπεδο.
Να είσαι συστηματική
Τέλος, προσπάθησε να ενεργοποιήσεις τις ικανότητές σου στον αναλυτικό συλλογισμό ακολουθώντας συστηματική προσέγγιση. Αυτό ακούγεται πιο δύσκολο από ό,τι είναι. Στο πλαίσιο της συνέντευξης, θα μπορούσες να ετοιμάσεις έναν κατάλογο με βασικά κριτήρια και να αναγκάσεις τον εαυτό σου να εξετάσει προσεκτικά το καθένα από αυτά προτού κάνεις μια επιλογή. Παρομοίως, όταν επιλέγεις έναν νέο ερωτικό σύντροφο, μπορείς να ακολουθήσεις έναν νοητικό κατάλογο ελέγχου των βασικών “must-have’s” ή των απόλυτων “no-no’s”. Αν πιστεύεις ας πούμε ότι ένας ρατσιστής σύντροφος πρόκειται να προκαλέσει προβλήματα σε μια μακροχρόνια σχέση, τυχόν ρατσιστικά αστεία θα πρέπει να χτυπήσουν καμπανάκι συναγερμού στο πρώτο ραντεβού, ακόμη κι αν έχει μια εμφάνιση που σε αφήνει με ανοιχτό το στόμα.
