Στα 20 έλεγα ότι είναι λογικό να μην αποταμιεύω χρήματα, αφού είμαι μικρή ακόμη και θα μάθω να διαχειρίζομαι καλύτερα τα οικονομικά μου όταν μεγαλώσω. Στα 30 έλεγα ότι αν ήταν λίγο καλύτερες οι οικονομικές συνθήκες τα πρώτα χρόνια της εργασιακής μου εμπειρίας, θα μπορούσα να είχα βάλει κάποια χρήματα στην άκρη. Έχοντας πατήσει πλέον και τα 40, θα πω ότι η σχέση μου με τα χρήματα εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίπεδο 0. Ό,τι βγάζω το ξοδεύω. Και όταν δεν έχω, μαζεύομαι. Δεν θα χρεωθώ δηλαδή για να αποκτήσω κάτι που θέλω να κάνω ή να αγοράσω. Θα το καταγράψω σε μια φαντασιακή ατζέντα, κατά πάσα πιθανότητα θα το ξεχάσω και τη στιγμή που θα βρεθεί ξανά μπροστά μου -ω θαυμαστό remarketing!- θα ενδώσω.
Ερευνώντας το θέμα, διαπιστώνω ότι δεν υπάρχει σαφής επιστημονική εξήγηση για το πώς καταλήγει ένας άνθρωπος να είναι σπάταλος ή τσιγγούνης. Όπως φανταζόμαστε όμως όλοι, υπάρχει μία σύνδεση με το οικογενειακό background, καθώς και με τις εμπειρίες που βιώνουμε μεγαλώνοντας. Σε δημοσίευση του Harvard Business Review αναφέρεται: «Η ψυχολογία μας για τα χρήματα συνδέεται συνήθως με το πώς τα αντιλαμβανόμασταν όταν ήμασταν παιδιά. Προέρχεται ουσιαστικά από την οικογένεια στην οποία μεγαλώσαμε, τα μηνύματα που λάβαμε από τα μέσα ενημέρωσης και την κουλτούρα του περιβάλλοντός μας, τις εμπειρίες μας σχετικά με τα κέρδη ή τις απώλειες και το αξιακό σύστημα που χτίσαμε μεγαλώνοντας. Επηρεάζεται επίσης από εξωτερικούς παράγοντες όπως η οικονομική και η πολιτική αστάθεια».
Από πού να ξεκινήσω και πού να τελειώσω;
Ενηλικίωση στην αφθονία των ‘90s; Άμισθη εργασία; Οικονομική κρίση; Πανδημία; Σίγουρα οι εξωτερικοί παράγοντες δεν βοήθησαν τη γενιά μου να πλουτίσει. Όμως τα ίδια με μένα έζησαν και οι φίλοι μου, που σήμερα όχι μόνο έχουν τις οικονομίες τους, αλλά κάνουν και επενδύσεις αγοράζοντας από ακίνητα μέχρι κρυπτονομίσματα (λέξη που προφανώς μου προκαλεί δέος).
«Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να περιορίσουν το τι ξοδεύουν είναι πιο ανέμελοι και αφοσιωμένοι στο παρόν, οπότε βλέπουν μόνο πράσινο φως όταν καλούνται να πάρουν αποφάσεις αγορών» λέει ο Scott Rick, βοηθός καθηγητή στο Michigan Ross School of Business, που ερευνά τις συναισθηματικές αιτίες και επιπτώσεις των οικονομικών αποφάσεων των καταναλωτών. Φράση-κλειδί στα συμπεράσματα των ερευνών του είναι «ο πόνος της πληρωμής». Κάνοντας μαγνητικές τομογραφίες σε ανθρώπους την ώρα που ψώνιζαν, διαπίστωσαν ότι ο πόνος της πληρωμής λειτουργεί σαν φρένο σε αυτοκίνητο. Κάποιοι νιώθουν έντονα αυτό το συναίσθημα και άρα φρενάρουν συχνά και επίμονα, ενώ άλλοι δεν αισθάνονται τον πόνο της πληρωμής και ξοδεύουν αλόγιστα. «Ουσιαστικά γι’ αυτούς το ξόδεμα δεν αποτελεί μαθηματική πράξη» λέει ο Scott.
Εθισμός & Θεραπεία
Πράγματι, τα οικονομικά για μένα δεν έχουν καμία σχέση με τα μαθηματικά. Το τι, πού και πώς ξοδεύω γίνεται εμφανέστατα με συναισθηματικά και ψυχολογικά κριτήρια. «Μπορεί να σου ακούγεται κλισέ, αλλά το ξοδεύω άρα υπάρχω ισχύει» λέει ο Χρήστος Σχίζογλου, ψυχολόγος με ειδίκευση τις εξαρτήσεις και συμπληρώνει: «Πίσω από την ανάγκη σου να ξοδεύεις συνέχεια κρύβεται ένα είδος εθισμού, μία εμμονή που σε οδηγεί πολλές φορές σε πράγματα ή καταστάσεις που δεν έχεις ανάγκη. Ίσως να είναι ένας ανορθόδοξος και συχνά αναποτελεσματικός τρόπος να καλύψεις, να καταπολεμήσεις ή να ξεπεράσεις βαθύτερα συναισθήματα. Μπορεί για παράδειγμα να σε οδηγεί εκεί ο θυμός, η μοναξιά, κάποιο αίσθημα κατωτερότητας ή μια στενοχώρια. Ενώ πολλές φορές μπορεί να καταφεύγεις στο να ξοδέψεις για να επιβραβεύσεις τον εαυτό σου ή να γιορτάσεις κάτι». Σε κάθε περίπτωση, αρκεί να αποδεχτείς αυτό που συμβαίνει, να συμφιλιωθείς με την αλήθεια σου και να προχωρήσεις σταδιακά σε αλλαγή των συνηθειών σου. «Ένα χρήσιμο εργαλείο σε αυτή σου την προσπάθεια είναι να καταγράφεις τα έσοδα και τα έξοδά σου» λέει ο Χρίστος Σχίζογλου. Είναι σημαντικό να βλέπεις πού βρίσκεσαι, να βάζεις εφικτούς στόχους και να τους πετυχαίνεις.
Η παντοδυναμία του budget
Σε αυτό θα συμφωνήσουν και η Αλεξία Βασδέκη και Αλέξιος Βανδώρος, δημιουργοί του podcast Μάθε το παιχνίδι του χρήματος, που θα αποδειχθεί πολύ χρήσιμο εργαλείο στην προσπάθειά σου να αποκτήσεις μια πιο υγιή σχέση με τα χρήματα. Αν ανήκεις στη δική μου συνομοταξία, η Αλεξία σού προτείνει να ακούσεις οπωσδήποτε δύο επεισόδια το 16 και το 42 (όχι τα bonus, αλλά τα κανονικά) 8 συνήθειες με τις οποίες σκορπάς τα χρήματά σου και 10 σημάδια ότι ξοδεύεις πολλά χρήματα. Μία από τις πρώτες και βασικές συμβουλές τους είναι να κάνεις προϋπολογισμό, αφού χωρίς αυτόν, δεν μπορείς να έχεις και έλεγχο. Γι’ αυτό άλλωστε στο site τους σου προσφέρουν δωρεάν ένα πρότυπο αρχείο για να κάνεις το δικό σου budget. Είναι σημαντικό να καταγράφεις εκεί και τα μεγάλα έξοδα, πχ. ενοίκιο, ρεύμα κτλ. και επίσης να έχεις πρόβλεψη και για τα έκτακτα. Εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζεις ανά πάσα στιγμή ποια είναι τα διαθέσιμα χρήματά σου και πού βρίσκονται -μπορεί να είναι από την τράπεζα μέχρι τη γλάστρα στο μπαλκόνι σου. Σημασία είναι να έχεις σαφή εικόνα και να μην μαθαίνεις ότι τελείωσαν τη στιγμή που κάνεις ανάληψη πχ. για να πληρώσεις κάποιο λογαριασμό σου.
Προσοχή με τις προσφορές
Μία ακόμα χρήσιμη συμβουλή του podcast τους είναι να μην παρασύρεσαι από τις προσφορές. Μόνο αν ξέρεις ότι μια προσφορά αφορά σε ένα προϊόν που δεν έχει ημερομηνία λήξης και είναι βέβαιο ότι θα το καταναλώσεις, έχει νόημα να την εκμεταλλευτείς. Άτομα ευάλωτα, όπως εσύ και εγώ, είμαστε ο εύκολος στόχος του μάρκετινγκ. Δεν υπάρχει λόγος να αγοράζεις πράγματα που δεν χρειάζεσαι μόνο και μόνο επειδή βγαίνουν σε προσφορά. «Όταν αγοράζεις κάτι 20€ αντί για 100€ που είναι η αρχική τιμή του, αλλά δεν το είχες ανάγκη, να μην σκέφτεσαι ότι κερδίζεις 80€, αλλά ότι χάνεις τα 20€, λέει πολύ γλαφυρά η Αλεξία. Το ίδιο ισχύει και για τα πολύ φθηνά προϊόντα αμφιβόλου προέλευσης. Αφενός μπορεί να χαλάσουν και τελικά να σου κοστίσουν πολύ πιο ακριβά και αφετέρου ίσως να είναι και επικίνδυνα.
Ένας πρακτικός τρόπος να περιορίσεις τη σπατάλη, είναι να μην αγοράζεις κάτι τη στιγμή που το θέλεις. «Αν είναι πολύ φθηνό, πάρε μερικές μέρες να το σκεφτείς για να δεις αν πραγματικά το χρειάζεσαι, ενώ αν είναι πολύ ακριβό, πάρε μερικούς μήνες να το σκεφτείς» λέει η Αλεξία. Τέλος, σου δίνει μία συμβουλή που δεν την περιμένεις όταν το θέμα είναι να περιορίσεις τις σπατάλες. Σου λέει να συμμαζεύεις το σπίτι σου! Το motto «σπίτι σε τάξη, ζωή σε τάξη» έχει εφαρμογή και σε αυτή την περίπτωση. Ένα τακτοποιημένο σπίτι σού επιτρέπει να βλέπεις ξεκάθαρα τι έχεις και τι χρειάζεσαι, οπότε αποφεύγεις τις περιττές αγορές. Άσε που μπορείς αν θέλεις να πουλήσεις ό,τι δεν χρησιμοποιείς κι έτσι να έχεις και ένα απρόσμενο έξτρα έσοδο.
