“Doula”. Μια λέξη που προέρχεται από το αρχαιοελληνικό “δούλα”. Μια λέξη που, βάσει ετυμολογίας, δηλώνει τη γυναίκα που υπηρετεί. Μια λέξη που, τα τελευταία χρόνια, ακούγεται όλο και πιο συχνά στους κύκλους της μαιευτικής στο εξωτερικό, και που πολύ πρόσφατα ξεκίνησε να ακούγεται και στους κύκλους που ασχολούνται με το τελευταίο στάδιο της ζωής. Εκείνο που συνορεύει με τον θάνατο.
Οι death doulas είναι οι “μαίες του θανάτου”, εκείνες οι γυναίκες που αναλαμβάνουν να στηρίξουν πρακτικά και συναισθηματικά, αλλά όχι ιατρικά, όσους βλέπουν το τέλος της ζωής τους να πλησιάζει. Αυτή είναι και η μόνη διαφορά τους από τις εξειδικευμένες μαίες που έχουν λάβει ιατρική εκπαίδευση για την εγκυμοσύνη, τον τοκετό αλλά και τη φροντίδα του βρέφους.
Σου ακούγονται όλα αυτά μακάβρια; Δεν είναι παράξενο αφού ζούμε πλέον σε κοινωνίες που όχι μονάχα αρνούνται τον θάνατο, αλλά τον ταυτίζουν και με τη φυσική φθορά καθώς και το πέρασμα του χρόνου. Αυτή η μανία μας με την αιώνια νιότη και την “αιωνιότητα” ωστόσο αποτελεί ένα σύγχρονο φαινόμενο αφού για τους περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς ο θάνατος δεν ήταν απλά ένα στιγμιαίο γεγονός αλλά μια σταδιακή μετάβαση κατά την οποία το άτομο αξίζει απόλυτο σεβασμό ενώ έχει ανάγκη από πνευματική, νοητική, σωματική και συναισθηματική στήριξη.
Τότε, τον ρόλο αυτό αναλάμβαναν οι γυναίκες της κοινότητες από το συγγενικό και γειτονικό περιβάλλον του μελλοθάνατου. Σήμερα, αρκεί να αναλογιστεί κανείς τις σκηνές που εκτυλίσσονται μέσα σε ένα τυπικό νοσοκομείο ή σε ένα γηροκομείο για να αντιληφθεί τη σκληρότητα και τη πάρανοια που προκαλεί ακόμα και η υπόνοια του θανάτου στους περισσότερους από εμάς.
Κι όμως, ο αποχαιρετισμός της ζωής φαίνεται να είναι και για τον σύγχρονο άνθρωπο τόσο σημαντικός όσο και το καλωσόρισμά της γεγονός που αποτυπώνεται μέσα από την έρευνα του The Conversation Project που κατέληξε πως 90% των ερωτηθέντων θεωρούν εξαιρετικά σημαντικό το να μιλάμε ανοιχτά για το τέλος της ζωής μαζί με τους αγαπημένους μας ανθρώπους. Στην ίδια έρευνα, μόλις 27% των ατόμων δήλωσε πως το έχει πράγματι κάνει.
Ξυπνώντας αναμνήσεις από εκείνο το υπέροχο βιντεοκλίπ του Moby για το Natural Blues, όπου η Christina Ricci τον οδηγεί, ως άγγελος θανάτου, στο φως, αναλογίστηκα πόσο πιο εύκολο θα ήταν για όλους μας να διαχειριστούμε το πένθος, όχι μονάχα του θανάτου αλλά και της φυσικής φθοράς ή της ασθένειας, αν είχαμε κι εμείς μια Christina Ricci που – εν ζωή – θα στηρίξει εμάς και τους αγαπημένους μας σε κάθε τέτοια μεταβατική περίοδο. Είτε μιλάμε για τα τελευταία στάδια της ασθένειας κάποιου, είτε για τα φυσικά γηρατειά, είτε ακόμα για κάποιον ξαφνικό χαμό που αφήνει πίσω του συναισθηματικά τσουνάμι.
Διότι μια “death doula” δεν δουλεύει μονάχα μαζί με το άτομο που πρόκειται να πεθάνει αλλά και μαζί με τους κοντινούς του ανθρώπους με σκοπό να τους βοηθήσει όλους να τακτοποιήσουν τις υποχρεώσεις του, να αποχαιρετιστούν με τον καλύτερο τρόπο και να προετοιμαστούν, συνολικά, για την τελευταία του πνοή. Και παρ’όλο που δεν έχει ιατρικές γνώσεις, όπως θα είχε μία μαία, έχει συνήθως γνώσεις ψυχολογίας πάνω σε μοτίβα που σχετίζονται με την απώλεια, την αλλαγή και, φυσικά, τον θάνατο.
Ψάχνοντας στο ίντερνετ διαπίστωσα πως η δουλειά μίας death doula δεν είναι αυστηρά προκαθορισμένη. Η Michelle Montgomery ανέφερε, σε άρθρο του The Good Trade πως ένας πελάτης της έγραφε κάθε μέρα ένα γράμμα για τη γυναίκα του και της τα έδινε. Εκείνη τα ψηφιοποιούσε και μετά τον θάνατό του, στην πρώτη επέτειο του θανάτου του, της έστειλε το βιβλίο με όλα τα γράμματά του προς εκείνη.
Άλλα παραδείγματα αναφέρουν τη δημιουργία φωτογραφικών άλμπουμ με φωτογραφίες από ολόκληρη τη ζωή του ατόμου αλλά και τη συνολική βοήθεια στην οργάνωση κηδειών και μνημοσύνων, με βάση οδηγίες που το ίδιο το άτομο έδωσε. Κάποιες φορές, η δουλειά της μπορεί να περιλαμβάνει την προετοιμασία γευμάτων για την οικογένεια που βρίσκεται σε αναταραχή, τη φροντίδα γενικών εργασιών που δεν μπορούν να αναλάβουν ή ακόμα και τη στήριξη των παιδιών και των νεότερων μελών της οικογένειας με τέτοιο τρόπο ώστε εκείνα να κατανοήσουν τη φυσική πορεία της ζωής και να κανονικοποιήσουν τον θάνατο ως το τέλος της.
Στη χώρα μας η αναγνώριση της “μαίας θανάτου” επαγγελματικά μοιάζει… όνειρο τρελό, ιδίως αν κανείς αναλογιστεί πως ακόμα και ευρύτατα διαδεδομένες ειδικότητες όπως εκείνη του ψυχοθεραπευτή, δεν έχουν ακόμα καθοριστεί από κάποιον επίσημο κρατικό φορέα. Ωστόσο ιδιωτικοί οργανισμοί στο εξωτερικό, όπως οι INELDA (International End-Of-Life Doula Asssociation) και EDN (European Doula Network), πιστοποιούν την εκπαίδευση και την ποιότητα της δουλειάς των death doulas και τις φέρνουν σε επαφή με πιθανούς πελάτες. Στο πλαίσιο της κατάρτισής τους διδάσκονται δεξιότητες επικοινωνίας και διαπροσωπικών σχέσεων, τεχνικές γνώσεις αλλά και ένα πλαίσιο αξιών και ηθικής που καλούνται να ενσωματώσουν στην εργασία τους.
Νομίζω πως έφτασε η ώρα να αποδεχτεί η κοινωνία μας ότι χρειάζεται ανθρώπους αρωγούς, για κάθε μεταβατικό στάδιο της ζωής. Ανθρώπους όπως μαίες, σύμβουλους θηλασμού, εκπαιδευτές σε σχολεία γονέων, συμβούλους ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπευτές και, γιατί όχι, μαίες θανάτου.
Γιατί όταν ένα άτομο γνωρίζει πως έχει δίπλα του έναν άνθρωπο, με τον οποίο δεν τον δένει κάποιο συναισθηματικό βάρος, αλλά είναι εκεί αποκλειστικά για τις δικές του ανάγκες κι επιθυμίες, χωρίς ίχνος επίκρισης ή διάθεσης ελέγχου, τότε μαγικά πράγματα συμβαίνουν. Εκεί είναι που φωτίζεται η πανανθρώπινη φύση μας, εκείνη που ξεπερνά κάθε κοινωνική “επιταγή”.
